ऋग्वेद - मण्डल 3/ सूक्त 59/ मन्त्र 2
ऋषिः - गोपवन आत्रेयः सप्तवध्रिर्वा
देवता - मित्रः
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
प्र स मि॑त्र॒ मर्तो॑ अस्तु॒ प्रय॑स्वा॒न्यस्त॑ आदित्य॒ शिक्ष॑ति व्र॒तेन॑। न ह॑न्यते॒ न जी॑यते॒ त्वोतो॒ नैन॒मंहो॑ अश्नो॒त्यन्ति॑तो॒ न दू॒रात्॥
स्वर सहित पद पाठप्र । सः । मि॒त्र॒ । मर्तः॑ । अ॒स्तु॒ । प्रय॑स्वान् । यः । ते॒ । आ॒दि॒त्य॒ । शिक्ष॑ति । व्र॒तेन॑ । न । ह॒न्य॒ते॒ । न । जी॒य॒ते॒ । त्वाऽऊ॑तः । न । ए॒न॒म् । अंहः॑ । अ॒श्नो॒ति॒ । अन्ति॑तः । न । दू॒रात् ॥
स्वर रहित मन्त्र
प्र स मित्र मर्तो अस्तु प्रयस्वान्यस्त आदित्य शिक्षति व्रतेन। न हन्यते न जीयते त्वोतो नैनमंहो अश्नोत्यन्तितो न दूरात्॥
स्वर रहित पद पाठप्र। सः। मित्र। मर्तः। अस्तु। प्रयस्वान्। यः। ते। आदित्य। शिक्षति। व्रतेन। न। हन्यते। न। जीयते। त्वाऽऊतः। न। एनम्। अंहः। अश्नोति। अन्तितः। न। दूरात्॥
ऋग्वेद - मण्डल » 3; सूक्त » 59; मन्त्र » 2
अष्टक » 3; अध्याय » 4; वर्ग » 5; मन्त्र » 2
अष्टक » 3; अध्याय » 4; वर्ग » 5; मन्त्र » 2
विषय - मित्र राजा, मित्र परमेश्वर।
भावार्थ -
हे (मित्र) स्नेहवन् ! आप्तजन ! आचार्य ! राजन् ! परमेश्वर ! (यः) जो पुरुष (ते) तेरे सिखाये, दर्शाये (व्रतेन) नियम कर्म से (शिक्षति) स्वयं शिक्षा ग्रहण करता वा अन्यों को शिक्षा, अन्नादि प्रदान करता है (सः) वह (मर्त्तः) मनुष्य (प्रयस्वान्) प्रयत्नशील, उत्तम अन्न और ज्ञान का स्वामी (अस्तु) अवश्य होता है। (त्वा ऊतः) तेरे द्वारा सुरक्षित पुरुष (न हन्यते) न कभी मारा जाता, वा दण्डित होता और (न जीयते) न कभी अन्यों से पराजित होता है। (एनम्) इसको (न अन्तिमः) न पास से और (न दूरात्) न दूर से ही कभी (अंहः अश्नोति) पाप ही व्यापता है।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - विश्वामित्र ऋषिः॥ मित्रा देवता॥ छन्दः— १, २, ५ त्रिष्टुप्। ३ निचृत्त्रिष्टुप्। ४ भुरिक् पंक्तिः। ६, ९ निचृद्वायत्री। ७, ८ गायत्री॥ नवर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें