ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 30/ मन्त्र 5
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - ब्राह्म्युष्णिक्
स्वरः - ऋषभः
त्वम॒पो वि दुरो॒ विषू॑ची॒रिन्द्र॑ दृ॒ळ्हम॑रुजः॒ पर्व॑तस्य। राजा॑भवो॒ जग॑तश्चर्षणी॒नां सा॒कं सूर्यं॑ ज॒नय॒न्द्यामु॒षास॑म् ॥५॥
स्वर सहित पद पाठत्वम् । अ॒पः । वि । दुरः॑ । विषू॑चीः । इन्द्र॑ । दृ॒ळ्हम् । अ॒रु॒जः॒ । पर्व॑तस्य । राजा॑ । अ॒भ॒वः॒ । जग॑तः । च॒र्ष॒णी॒नाम् । सा॒कम् । सूर्य॑म् । ज॒नय॑न् । द्याम् । उ॒षस॑म् ॥
स्वर रहित मन्त्र
त्वमपो वि दुरो विषूचीरिन्द्र दृळ्हमरुजः पर्वतस्य। राजाभवो जगतश्चर्षणीनां साकं सूर्यं जनयन्द्यामुषासम् ॥५॥
स्वर रहित पद पाठत्वम्। अपः। वि। दुरः। विषूचीः। इन्द्र। दृळ्हम्। अरुजः। पर्वतस्य। राजा। अभवः। जगतः। चर्षणीनाम्। साकम्। सूर्यम्। जनयन्। द्याम्। उषसम् ॥५॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 30; मन्त्र » 5
अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 2; मन्त्र » 5
अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 2; मन्त्र » 5
विषय - शत्रु विजय, सेना-उत्पादन का उपदेश।
भावार्थ -
हे ( इन्द्र ) ऐश्वर्यवन् शत्रुहन्तः ! जिस प्रकार सूर्य मेघ के जलों को सब ओर बर्षाता है, उसी प्रकार हे राजन् ! तू ( अपः ) अपनी आप्त प्रजाओं को ( दुरः ) शत्रुसंतापक सेनाओं को ( विषूचीः वि ) विविध दिशाओं में भेज, और ( पर्वतस्य ) मेघ वा पर्वत के तुल्य शरवर्षी, और अचल शत्रु के ( दृढम् ) दृढ़ सैन्य को ( वि अरुजः ) विविध प्रकार से नष्ट भ्रष्ट कर । तू (सूर्यम्) सूर्य, ( द्याम् ) तेज और (उषासम्) प्रभात वेला के समान सूर्यवत् तेजस्वी पुरुष, कान्तिमती स्त्री वा कामनावान् प्रजा और ‘उषा’ अर्थात् शत्रु को भस्म करने वाली सेना को ( जनयन् ) प्रकट करता हुआ ( जगतः चर्षणीनाम् ) जगत् भर के मनुष्यों के बीच में ( राजा अभवः ) सर्वोत्कृष्ट तेजस्वी राजा होकर रह । इति द्वितीयो वर्गः ॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषि: । इन्द्रो देवता ।। छन्दः – १, २, ३ निचृत्त्रिष्टुप् ४ पंक्ति: । ५ ब्राह्मो उष्णिक् ।। पञ्चर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें