ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 41/ मन्त्र 2
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
या ते॑ का॒कुत्सुकृ॑ता॒ या वरि॑ष्ठा॒ यया॒ शश्व॒त्पिब॑सि॒ मध्व॑ ऊ॒र्मिम्। तया॑ पाहि॒ प्र ते॑ अध्व॒र्युर॑स्था॒त्सं ते॒ वज्रो॑ वर्ततामिन्द्र ग॒व्युः ॥२॥
स्वर सहित पद पाठया । ते॒ । का॒कुत् । सुऽकृ॑ता । या । वरि॑ष्ठा । यया॑ । शश्व॑त् । पिब॑सि । मध्वः॑ । ऊ॒र्मिम् । तया॑ । पा॒हि॒ । प्र । ते॒ । अ॒ध्व॒र्युः । अ॒स्था॒त् । सम् । ते॒ । वज्रः॑ । व॒र्त॒ता॒म् । इ॒न्द्र॒ । ग॒व्युः ॥
स्वर रहित मन्त्र
या ते काकुत्सुकृता या वरिष्ठा यया शश्वत्पिबसि मध्व ऊर्मिम्। तया पाहि प्र ते अध्वर्युरस्थात्सं ते वज्रो वर्ततामिन्द्र गव्युः ॥२॥
स्वर रहित पद पाठया। ते। काकुत्। सुऽकृता। या। वरिष्ठा। यया। शश्वत्। पिबसि। मध्वः। ऊर्मिम्। तया। पाहि। प्र। ते। अध्वर्युः। अस्थात्। सम्। ते। वज्रः। वर्तताम्। इन्द्र। गव्युः ॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 41; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 13; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 13; मन्त्र » 2
विषय - इन्द्र,स्वामी को उसके कर्त्तव्यों का उपदेश ।
भावार्थ -
हे (इन्द्र) ऐश्वर्यवन् ! हे अज्ञाननाशक स्वामिन् ! विद्वन् ! (या ते) जो तेरी ( काकुत्) वाणी (सुकृता ) उत्तम रीति से सम्पादित सु-अभ्यस्त, सुपरिष्कृत है ( या ) जो ( वरिष्ठा ) सबसे श्रेष्ठ, है (यया) जिससे तू ( शश्वत्) सदा ( मध्वः ऊर्मिम् ) मधुर, ज्ञान के सार भागः का (पिबसि ) स्वयं ग्रहण करता, और अन्यों को भी पान करता है, तू ( तया पाहि ) उससे हमारी रक्षा कर । (ते) तेरे लिये ( अध्वर्युः ) कभी नाश न करने वाला वीर जन ( ते प्र अस्थात् ) तेरी वृद्धि के लिये प्रतिष्ठित हो और आगे बढ़े । हे ( इन्द्र ) शत्रुहन्तः ! ( ते वज्रः ) तेरा वज्र, शत्रुसंहारक शस्त्रबल भी ( गव्युः ) राज्य भूमि का हितकारी होकर ( सं वर्त्तताम् ) उत्तम मार्ग से चले।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषिः ।। इन्द्रो देवता ।। छन्दः - १ विराट् त्रिष्टुप् । २, ३, ४ त्रिष्टुप् । ५ भुरिक् पंक्ति: ।। पञ्चर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें