ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 66/ मन्त्र 3
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - मरुतः
छन्दः - निचृत्पङ्क्ति
स्वरः - पञ्चमः
रु॒द्रस्य॒ ये मी॒ळ्हुषः॒ सन्ति॑ पु॒त्रा यांश्चो॒ नु दाधृ॑वि॒र्भर॑ध्यै। वि॒दे हि मा॒ता म॒हो म॒ही षा सेत्पृश्निः॑ सु॒भ्वे॒३॒॑ गर्भ॒माधा॑त् ॥३॥
स्वर सहित पद पाठरु॒द्रस्य॑ । ये । मी॒ळ्हुषः॑ । सन्ति॑ । पु॒त्राः । यान् । चो॒ इति॑ । नु । दाधृ॑विः । भर॑ध्यै । वि॒दे । हि । मा॒ता । म॒हः । म॒ही । सा । सा । इत् । पृश्निः॑ । सु॒ऽभ्वे॑ । गर्भ॑म् । आ । अ॒धा॒त् ॥
स्वर रहित मन्त्र
रुद्रस्य ये मीळ्हुषः सन्ति पुत्रा यांश्चो नु दाधृविर्भरध्यै। विदे हि माता महो मही षा सेत्पृश्निः सुभ्वे३ गर्भमाधात् ॥३॥
स्वर रहित पद पाठरुद्रस्य। ये। मीळ्हुषः। सन्ति। पुत्राः। यान्। चो इति। नु। दाधृविः। भरध्यै। विदे। हि। माता। महः। मही। सा। सा। इत्। पृश्निः। सुऽभ्वे। गर्भम्। आ। अधात् ॥३॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 66; मन्त्र » 3
अष्टक » 5; अध्याय » 1; वर्ग » 7; मन्त्र » 3
अष्टक » 5; अध्याय » 1; वर्ग » 7; मन्त्र » 3
विषय - उत्तम सन्तानोत्पादन का उपदेश ।
भावार्थ -
(ये) जो ( रुद्रस्य ) वायु के समान बलवान्, (मीढहुषः) वीर्य सेचन में समर्थ पूर्ण युवा पुरुष के ( पुत्राः ) पुत्र होते हैं ( यान् च) और जिनको (नु ) शीघ्र ही ( भरध्यै ) भरण पोषण के लिये ( विदे) प्राप्त करती है वे ही ( महः ) गुणों से महान् होते हैं। और ( सा माता ) वह माता ( मही) बड़ी पूज्य होती है । ( सा इत् ) वह माता ही ( पृश्निः) अन्तरिक्ष, पृथ्वी के समान दूध पिलाकर पालने पोषने में समर्थ माता ( सुभ्वे ) उत्तम वीर्यवान् पुरुष की वंश वृद्धि के लिये (गर्भम् आधात् ) गर्भ धारण करती और इसी प्रकार (पृश्नि) वृष्टिकारक सूर्यवत् वीर्यसेचन में समर्थ पुरुष भी ( शुभे) उत्तम भूमि के समान उत्तम सन्तानोत्पादक स्त्री के शरीर में (गर्भम् आ अधात्) गर्भ धारण करावे ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ११ भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषिः ।। मरुतो देवताः ।। छन्दः – १,९ ,११ निचृत्त्रिष्टुप् । २, ५ विराट् त्रिष्टुप् । ३, ४ निचृत् पंक्तिः ।। ६, ७, १० भुरिक् पंक्तिः । ८ स्वराट् पंक्तिः । एकादशर्चं सूक्तम् ।।
इस भाष्य को एडिट करें