ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 3/ मन्त्र 21
ऋषिः - मेध्यातिथिः काण्वः
देवता - पाकस्थाम्नः कौरयाणस्य दानस्तुतिः
छन्दः - भुरिगनुष्टुप्
स्वरः - गान्धारः
यं मे॒ दुरिन्द्रो॑ म॒रुत॒: पाक॑स्थामा॒ कौर॑याणः । विश्वे॑षां॒ त्मना॒ शोभि॑ष्ठ॒मुपे॑व दि॒वि धाव॑मानम् ॥
स्वर सहित पद पाठयम् । मे॒ । दुः । इन्द्रः॑ । म॒रुतः॑ । पाक॑ऽस्थामा । कौर॑याणः । विश्वे॑षाम् । त्मना॑ । शोभि॑ष्ठम् । उप॑ऽइव । दि॒वि । धाव॑मानम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
यं मे दुरिन्द्रो मरुत: पाकस्थामा कौरयाणः । विश्वेषां त्मना शोभिष्ठमुपेव दिवि धावमानम् ॥
स्वर रहित पद पाठयम् । मे । दुः । इन्द्रः । मरुतः । पाकऽस्थामा । कौरयाणः । विश्वेषाम् । त्मना । शोभिष्ठम् । उपऽइव । दिवि । धावमानम् ॥ ८.३.२१
ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 3; मन्त्र » 21
अष्टक » 5; अध्याय » 7; वर्ग » 29; मन्त्र » 1
अष्टक » 5; अध्याय » 7; वर्ग » 29; मन्त्र » 1
विषय - प्रभु से प्रार्थना और उस की स्तुति । पक्षान्तर में राजा के कर्त्तव्य ।
भावार्थ -
परमेश्वर का स्वरूप—( यम् ) जिसको लक्ष्य करके ( इन्द्रः ) आचार्य और ( मरुतः ) विद्वान् गण तथा आत्मा और प्राण ( मे दुः ) मुझे ज्ञान प्रदान करते हैं और परमेश्वर ( पाकस्थामा ) परिपक्व बल वाला ( कौरयाण: ) क्रियावान्, समस्त पदार्थों में व्यापक, सब को चलाने वाला वा कर्त्ता जीवों का प्राप्तव्य है। मैं उसको ( विश्वेषां ) सब के बीच में ( त्मना शोभिष्ठम् ) आत्मा रूप से अति शोभावान् ( दिवि धावमानम् उप इव ) अति समीप आकाश में गति करते सूर्य के समान सदा समीप विद्यमान ही देखता हूं।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - मेध्यातिथिः काण्व ऋषिः॥ देवताः—१—२० इन्द्रः। २१—२४ पाकस्थाम्नः कौरयाणस्य दानस्तुतिः॥ छन्दः—१ कुकुम्मती बृहती। ३, ५, ७, ९, १९ निचृद् बृहती। ८ स्वराड् बृहती। १५, २४ बृहती। १७ पथ्या बृहती। २, १०, १४ सतः पंक्तिः। ४, १२, १६, १८ निचृत् पंक्तिः। ६ भुरिक् पंक्तिः। २० विराट् पंक्तिः। १३ अनुष्टुप्। ११, २१ भुरिगनुष्टुप्। २२ विराड् गायत्री। २३ निचृत् गायत्री॥ चतुर्विशत्यृचं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें