ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 48/ मन्त्र 3
अपा॑म॒ सोम॑म॒मृता॑ अभू॒माग॑न्म॒ ज्योति॒रवि॑दाम दे॒वान् । किं नू॒नम॒स्मान्कृ॑णव॒दरा॑ति॒: किमु॑ धू॒र्तिर॑मृत॒ मर्त्य॑स्य ॥
स्वर सहित पद पाठअपा॑म । सोम॑म् । अ॒मृताः॑ । अ॒भू॒म॒ । अग॑न्म । ज्योतिः॑ । अवि॑दाम । दे॒वान् । किम् । नू॒नम् । अ॒स्मान् । कृ॒ण॒व॒त् । अरा॑ति । किम् । ऊँ॒ इति॑ । धू॒र्तिः । अ॒मृ॒त॒ । मर्त्य॑स्य ॥
स्वर रहित मन्त्र
अपाम सोमममृता अभूमागन्म ज्योतिरविदाम देवान् । किं नूनमस्मान्कृणवदराति: किमु धूर्तिरमृत मर्त्यस्य ॥
स्वर रहित पद पाठअपाम । सोमम् । अमृताः । अभूम । अगन्म । ज्योतिः । अविदाम । देवान् । किम् । नूनम् । अस्मान् । कृणवत् । अराति । किम् । ऊँ इति । धूर्तिः । अमृत । मर्त्यस्य ॥ ८.४८.३
ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 48; मन्त्र » 3
अष्टक » 6; अध्याय » 4; वर्ग » 11; मन्त्र » 3
अष्टक » 6; अध्याय » 4; वर्ग » 11; मन्त्र » 3
विषय - सोम, ओषधि-रस के पान के समान ऐश्वर्य, वीर्य, पुत्र शिष्यादि को पालन।
भावार्थ -
हम लोग ( सोमम् अपाम ) ओषधिरस को जिस प्रकार पान करते और ( अभृताः अभूम ) अमृत, सुखी, दीर्घायु होते हैं उसी प्रकार हम लोग ( सोमम् अपाम ) ऐश्वर्य, वीर्य और पुत्र शिष्यादि का पालन करें और 'अमृत' दीर्घायु, अमर होवें। हम लोग ( ज्योतिः आगन्म) प्रकाश को प्राप्त हों। ( देवान् अविदाम ) शुभ गुणों, विद्वान् पुरुषों और वायु पृथिवी आदि पदार्थों को प्राप्त करें, जानें। हे (अमृत) अमृत स्वरूप ! ( अरातिः ) शत्रु ( नूनम् अस्मान् किं कृणवत् ) निश्चय से हमारे प्रति क्या कर सकता है ? कुछ नहीं। और ( मर्त्यस्य धूर्तिः किमु ) मनुष्य का हिंसा स्वभाव भी विद्वान् ब्रह्मचारी का कुछ नहीं कर सकता।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - प्रगाथः काण्व ऋषिः॥ सोमो देवता॥ छन्द:—१, २, १३ पादनिचृत् त्रिष्टुप्। १२, १५ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप्। ३, ७—९ विराट् त्रिष्टुप्। ४, ६, १०, ११, १४ त्रिष्टुप्। ५ विराड् जगती॥ पञ्चदशचं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें