ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 5/ मन्त्र 1
ऋषिः - ब्रह्मातिथिः काण्वः
देवता - अश्विनौ
छन्दः - निचृद्गायत्री
स्वरः - षड्जः
दू॒रादि॒हेव॒ यत्स॒त्य॑रु॒णप्सु॒रशि॑श्वितत् । वि भा॒नुं वि॒श्वधा॑तनत् ॥
स्वर सहित पद पाठदू॒रात् । इ॒हऽइ॑व । यत् । स॒ती । अ॒रु॒णऽप्शुः । अशि॑श्वितत् । वि । भा॒नुम् । वि॒श्वधा॑ । अ॒त॒न॒त् ॥
स्वर रहित मन्त्र
दूरादिहेव यत्सत्यरुणप्सुरशिश्वितत् । वि भानुं विश्वधातनत् ॥
स्वर रहित पद पाठदूरात् । इहऽइव । यत् । सती । अरुणऽप्शुः । अशिश्वितत् । वि । भानुम् । विश्वधा । अतनत् ॥ ८.५.१
ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 5; मन्त्र » 1
अष्टक » 5; अध्याय » 8; वर्ग » 1; मन्त्र » 1
अष्टक » 5; अध्याय » 8; वर्ग » 1; मन्त्र » 1
विषय - उषा और अश्वियुगल।
भावार्थ -
( यत् ) जिस प्रकार ( अरुणप्सुः ) अरुण, कान्तियुक्त रूप वाली उषा ( दूरात् सती ) दूर रहकर भी ( इह एव ) यहां ही, समीप विद्यमान के समान ही ( अशिश्वितत् ) जगत् भर को श्वेत कर देती है और ( विश्व-धा ) सब प्रकार से ( भानुं ) कान्ति को ( वि अतनत् ) विस्तारित करती है उसी प्रकार ( अरुणप्सुः ) अरुण कान्तियुक्त, स्वस्थ नवयुवति ( दूरात् सती ) दूर देश में रहती हुई भी, सती, सच्चरित्र स्त्री ( इह इव ) जैसे यहां हो ऐसे गृहवत् ही ( अशिश्वितत् ) अपने चरित्र से जगत् को शुभ्र कर देती है और ( विश्वधा ) सब प्रकार से ( भानुं वि अहनत् ) अपनी कीर्त्ति दीप्ति को फैलाती है ।
टिप्पणी -
प्रजनार्थं महाभागाः पूजा गृहदीप्तयः।
स्त्रियः श्रियश्च गेहेषु न विशेषोऽस्ति कश्चन ॥ मनु० ९ । २६ ॥
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ब्रह्मातिथिः काण्व ऋषिः॥ देवताः—१—३७ अश्विनौ। ३७—३९ चैद्यस्य कर्शोदानस्तुतिः॥ छन्दः—१, ५, ११, १२, १४, १८, २१, २२, २९, ३२, ३३, निचृद्गायत्री। २—४, ६—१०, १५—१७, १९, २०, २४, २५, २७, २८, ३०, ३४, ३६ गायत्री। १३, २३, ३१, ३५ विराड् गायत्री। १३, २६ आर्ची स्वराड् गायत्री। ३७, ३८ निचृद् बृहती। ३९ आर्षी निचृनुष्टुप्॥ एकोनचत्वारिंशदृचं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें