ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 59/ मन्त्र 7
ऋषिः - सुपर्णः काण्वः
देवता - इन्द्रावरुणौ
छन्दः - विराड्जगती
स्वरः - निषादः
इन्द्रा॑वरुणा सौमन॒समदृ॑प्तं रा॒यस्पोषं॒ यज॑मानेषु धत्तम् । प्र॒जां पु॒ष्टिं भू॑तिम॒स्मासु॑ धत्तं दीर्घायु॒त्वाय॒ प्र ति॑रतं न॒ आयु॑: ॥
स्वर सहित पद पाठइन्द्रा॑वरुणा । सौ॒म॒न॒सम् । अदृ॑प्तम् । रा॒यः । पोष॑म् । यज॑मानेषु । ध॒त्त॒म् । प्र॒ऽजाम् । पु॒ष्टिम् । भू॒ति॒म् । अ॒स्मासु॑ । ध॒त्त॒म् । दी॒र्घा॒यु॒ऽत्वाय॑ । प्र । ति॒र॒त॒म् । नः॒ । आयुः॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
इन्द्रावरुणा सौमनसमदृप्तं रायस्पोषं यजमानेषु धत्तम् । प्रजां पुष्टिं भूतिमस्मासु धत्तं दीर्घायुत्वाय प्र तिरतं न आयु: ॥
स्वर रहित पद पाठइन्द्रावरुणा । सौमनसम् । अदृप्तम् । रायः । पोषम् । यजमानेषु । धत्तम् । प्रऽजाम् । पुष्टिम् । भूतिम् । अस्मासु । धत्तम् । दीर्घायुऽत्वाय । प्र । तिरतम् । नः । आयुः ॥ ८.५९.७
ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 59; मन्त्र » 7
अष्टक » 6; अध्याय » 4; वर्ग » 31; मन्त्र » 3
अष्टक » 6; अध्याय » 4; वर्ग » 31; मन्त्र » 3
विषय - गुरु और आचार्य के कर्त्तव्य।
भावार्थ -
हे (इन्द्रावरुणा) पूर्वोक्त इन्द्र वरुण ! हे तत्वदर्शिन् ! हे गुरो ! आप दोनों ( यजमानेषु ) सत्कार, मान, दान, यज्ञ, सत्संग आदि करने वाले जनों में ( अदृप्तं सौमनसं ) दर्प या गर्व से रहित उत्तम चित्त का भाव और ( अदृप्तम् रायः पोषम् धत्तम् ) गर्व से रहित धनैश्वर्य की समृद्धि धारण कराओ और आप के सत्संगी लोगों में गर्वरहित शुद्ध चित्त और धनसम्पत्ति हो। ( अस्मासु ) हम में ( प्रजां, पुष्टिम् भूतिम् धत्तम् ) उत्तम सन्तान, उत्तम पुष्टि और उत्तम धनसमृद्धि धारण कराओ। और ( नः आयुः ) हमारी आयु को ( दीर्घायुत्वाय ) दीर्घ जीवन प्राप्त करने के लिये ( प्र तिरतम् ) बढ़ाओ। इत्येकत्रिंशो वर्गः॥ इति षष्ठोऽनुवाकः॥ इति बालखिल्यं समाप्तम्॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - सुपर्णः काण्व ऋषिः॥ इन्द्रावरुणौ देवते॥ छन्दः—१ जगती। २, ३ निचृज्जगती। ४, ५, ७ विराड् जगती। ६ त्रिष्टुप्॥ षडृचं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें