Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 4 के सूक्त 12 के मन्त्र
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 4/ सूक्त 12/ मन्त्र 1
    ऋषिः - वामदेवो गौतमः देवता - अग्निः छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप् स्वरः - धैवतः

    यस्त्वाम॑ग्न इ॒नध॑ते य॒तस्रु॒क्त्रिस्ते॒ अन्नं॑ कृ॒णव॒त्सस्मि॒न्नह॑न्। स सु द्यु॒म्नैर॒भ्य॑स्तु प्र॒सक्ष॒त्तव॒ क्रत्वा॑ जातवेदश्चिकि॒त्वान् ॥१॥

    स्वर सहित पद पाठ

    यः । त्वाम् । अ॒ग्ने॒ । इ॒नध॑ते । य॒तऽस्रु॑क् । त्रिः । ते॒ । अन्न॑म् । कृ॒णव॑त् । सस्मि॑न् । अह॑न् । सः । सु । द्यु॒म्नैः । अ॒भि । अ॒स्तु॒ । प्र॒ऽसक्ष॑त् । तव॑ । क्रत्वा॑ । जा॒त॒ऽवे॒दः॒ । चि॒कि॒त्वान् ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    यस्त्वामग्न इनधते यतस्रुक्त्रिस्ते अन्नं कृणवत्सस्मिन्नहन्। स सु द्युम्नैरभ्यस्तु प्रसक्षत्तव क्रत्वा जातवेदश्चिकित्वान् ॥१॥

    स्वर रहित पद पाठ

    यः। त्वाम्। अग्ने। इनधते। यतऽस्रुक्। त्रिः। ते। अन्नम्। कृणवत्। सस्मिन्। अहन्। सः। सु। द्युम्नैः। अभि। अस्तु। प्रऽसक्षत्। तव। क्रत्वा। जातऽवेदः। चिकित्वान् ॥१॥

    ऋग्वेद - मण्डल » 4; सूक्त » 12; मन्त्र » 1
    अष्टक » 3; अध्याय » 5; वर्ग » 12; मन्त्र » 1

    भावार्थ -
    हे (अग्ने) ज्ञानवन् ! विद्वन् ! हे राजन् ! (यः) जो (यत स्रुक्) स्त्रुच नामक पात्र को हाथ में लिये यज्ञकर्त्ता जिस प्रकार अग्नि को प्रदीप्त करता है उसी प्रकार जो (यतस्रुक्) बाह्य विषयों की ओर बहने वाली इन्द्रियों को वा प्राणों को वश करने वाला जितेन्द्रिय पुरुष (त्वाम्) तुझको (इनधते) प्रकाशित करता वा तुझको अपना स्वामी जान कर तेरी सेवा करता है और (सस्मिन्) सब (अहनि) दिनों (ते) तेरे लिये (त्रिः) तीन वार (अन्नं) अन्न (कृणवत्) करता है (सः) वह (सुद्यम्नैः) उत्तम यशों और धनों से (अभि अस्तु) युक्त हो, हे (जातवेदः) ऐश्वर्यों के स्वामिन्! समस्त उत्पन्न पदार्थों को जानने हारे ! वह (चिकित्वान्) ज्ञानवान् होकर (तव) तेरे (क्रत्वा) कर्म, सामर्थ्य और ज्ञान से (प्रसक्षत्) युक्त हो वा शत्रुओं को विजय करे। अग्नि वा सेनापति के बल से अर्थात् अग्नि आदि अस्त्रों से शत्रुओं को विजय करे । अग्नि में तीन वार अन्न करना प्रातः सायं और बलि-वैश्वदेव द्वारा अग्नि में आहुति देना है। पूज्य विद्वान् माता पिता, अतिथि को प्रातः मध्याह्न और सायं तीन वार आहार देना ।

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वामदेव ऋषिः ॥ अग्निर्देवता ॥ छन्दः— १, ५ निचृत्त्रिष्टुप् । २ त्रिष्टुप् । ३,४ भुरिक् पंक्तिः । ६ पंक्तिः ॥ षडृचं सूक्तम् ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top