ऋग्वेद - मण्डल 4/ सूक्त 21/ मन्त्र 2
तस्येदि॒ह स्त॑वथ॒ वृष्ण्या॑नि तुविद्यु॒म्नस्य॑ तुवि॒राध॑सो॒ नॄन्। यस्य॒ क्रतु॑र्विद॒थ्यो॒३॒॑ न स॒म्राट् सा॒ह्वान्तरु॑त्रो अ॒भ्यस्ति॑ कृ॒ष्टीः ॥२॥
स्वर सहित पद पाठतस्य॑ । इत् । इ॒ह । स्त॒व॒थ॒ । वृष्ण्या॑नि । तु॒वि॒ऽद्यु॒म्नस्य॑ । तु॒वि॒ऽराध॑सः । नॄन् । यस्य॑ । क्रतुः॑ । वि॒द॒थ्यः॑ । न । स॒म्ऽराट् । स॒ह्वान् । तरु॑त्रः । अ॒भि । अस्ति॑ । कृ॒ष्टीः ॥
स्वर रहित मन्त्र
तस्येदिह स्तवथ वृष्ण्यानि तुविद्युम्नस्य तुविराधसो नॄन्। यस्य क्रतुर्विदथ्यो३ न सम्राट् साह्वान्तरुत्रो अभ्यस्ति कृष्टीः ॥२॥
स्वर रहित पद पाठतस्य। इत्। इह। स्तवथ। वृष्ण्यानि। तुविऽद्युम्नस्य। तुविऽराधसः। नॄन्। यस्य। क्रतुः। विदथ्यः। न। सम्ऽराट्। सह्वान्। तरुत्रः। अभि। अस्ति। कृष्टीः ॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 4; सूक्त » 21; मन्त्र » 2
अष्टक » 3; अध्याय » 6; वर्ग » 5; मन्त्र » 2
अष्टक » 3; अध्याय » 6; वर्ग » 5; मन्त्र » 2
विषय - राजा कृषक वर्ग का उपकारक हो ।
भावार्थ -
जिस प्रकार सूर्य का (क्रतुः) जलाकर्षण, वर्षण आदि कार्य और (कृष्टीः अभि अरित) कर्षक प्रजाओं को लक्ष्य कर सुखकारी होता है उसी प्रकार (यस्य) जिसका (क्रतुः) राज्य पालन आदि कर्म (विदथ्यः) यज्ञ, संग्राम, यश और श्री के लाभ के योग्य (सम्राट् न) सर्वत्र प्रकाशमान् सूर्य के तुल्य, (साह्वान्) सबको पराजित करने वाला, (तरुत्रः) दुःखों से तराने वाला (कृष्टीः अभि अस्ति) कर्षणशील, कृषिकर प्रजा के लिये अति सुखकारी और प्रजा का कर्षण अर्थात् पीड़न करने वाले दुष्टों को (अभि अस्ति) पराजित करने वाला होता है हे विद्वान् पुरुषो ! आप लोग (तुविद्युम्नस्य) बहुत से ऐश्वर्य के स्वामी, (तुविराधसः) बहुत से साधनों वाले (तस्य इत्) इसके ही (वृष्ण्यानि) प्रजा या सुखों की वर्षा और उनका प्रबन्ध करने वाले बलों और (नॄन्) उसके मुख्य नायकों के (स्तवथ) गुण वर्णन करो ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वामदेव ऋषिः॥ इन्द्रो देवता॥ छन्द:- १, २, ७, १० भुरिक् पंक्तिः । ३ स्वराड् पंक्तिः । ११ निचृत् पंक्तिः । ४, ५ निचृत्त्रिष्टुप । ६, ८ विराट् त्रिष्टुप् । ९ त्रिष्टुप् ॥ एकादशर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें