ऋग्वेद - मण्डल 4/ सूक्त 5/ मन्त्र 2
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
देवता - वैश्वानरः
छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
मा नि॑न्दत॒ य इ॒मां मह्यं॑ रा॒तिं दे॒वो द॒दौ मर्त्या॑य स्व॒धावा॑न्। पाका॑य॒ गृत्सो॑ अ॒मृतो॒ विचे॑ता वैश्वान॒रो नृत॑मो य॒ह्वो अ॒ग्निः ॥२॥
स्वर सहित पद पाठमा । नि॒न्द॒त॒ । यः । इ॒माम् । मह्य॑म् । रा॒तिम् । दे॒वः । द॒दौ । मर्या॑य । स्व॒ऽधावा॑न् । पाका॑य । गृत्सः॑ । अ॒मृतः॑ । विऽचे॑ताः । वै॒श्वा॒न॒रः । नृऽत॑मः । य॒ह्वः । अ॒ग्निः ॥
स्वर रहित मन्त्र
मा निन्दत य इमां मह्यं रातिं देवो ददौ मर्त्याय स्वधावान्। पाकाय गृत्सो अमृतो विचेता वैश्वानरो नृतमो यह्वो अग्निः ॥२॥
स्वर रहित पद पाठमा। निन्दत। यः। इमाम्। मह्यम्। रातिम्। देवः। ददौ। मर्त्याय। स्वधाऽवान्। पाकाय। गृत्सः। अमृतः। विऽचेताः। वैश्वानरः। नृऽतमः। यह्वः। अग्निः॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 4; सूक्त » 5; मन्त्र » 2
अष्टक » 3; अध्याय » 5; वर्ग » 1; मन्त्र » 2
अष्टक » 3; अध्याय » 5; वर्ग » 1; मन्त्र » 2
विषय - उसका स्वरूप ।
भावार्थ -
(यः) जो ( देवः ) दानशील, सूर्य के समान प्रकाशक और मेघ के ( स्वधावान् ) अन्न और जल से युक्त होकर (मर्त्याय मह्यं ) मुझ (पाकाय ) परिपक्क ज्ञानी, तपस्या युक्त, सुदृढ़ मनुष्य को ( इमां रातिं ददौ ) इस प्रत्यक्ष दान, ज्ञान धनादि का प्रदान करता है उसकी ( मा निन्दत ) निन्दा मत करो। वह ( गृत्सः ) उपदेश देने वाला गुरु, ( अमृतः ) मृत्यु से रहित, कभी न मरने वाला ( विचेताः ) विविध ज्ञानों को जानने वाला, ( वैश्वानरः ) सब मनुष्यों में प्रकाशमान, (नृतमः) सब मनुष्यों वा जीवों में श्रेष्ठ, नरोत्तम, ( यह्वः ) महान् (अग्निः ) सबका नायक, सबका प्रकाशक, अग्निवत् तेजस्वी, स्वप्रकाश है ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वामदेव ऋषिः ॥ वैश्वानरो देवता ॥ छन्दः– १ विराट् त्रिष्टुप। २, ५, ६, ७, ८, ११ निचृत् त्रिष्टुप् । ३, ४, ९, १२, १३, १५ त्रिष्टुप। १०, १४ भुरिक् पंक्तिः॥ पञ्चदशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें