Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 965
ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
देवता - पवमानः सोमः
छन्दः - गायत्री
स्वरः - षड्जः
काण्ड नाम -
21
त्व꣡ꣳ सो꣢म नृ꣣मा꣡द꣢नः꣣ प꣡व꣢स्व चर्षणी꣣धृ꣡तिः꣢ । स꣢स्नि꣣र्यो꣡ अ꣢नु꣣मा꣡द्यः꣢ ॥९६५॥
स्वर सहित पद पाठत्वम् । सो꣣म । नृमा꣡द꣢नः । नृ꣣ । मा꣡द꣢꣯नः । प꣡व꣢꣯स्व । च꣣र्षणीधृ꣡तिः꣢ । च꣣र्षणि । धृ꣡तिः꣢꣯ । स꣡स्निः꣢꣯ । यः । अ꣣नुमा꣡द्यः꣢ । अ꣣नु । मा꣡द्यः꣢꣯ ॥९६५॥
स्वर रहित मन्त्र
त्वꣳ सोम नृमादनः पवस्व चर्षणीधृतिः । सस्निर्यो अनुमाद्यः ॥९६५॥
स्वर रहित पद पाठ
त्वम् । सोम । नृमादनः । नृ । मादनः । पवस्व । चर्षणीधृतिः । चर्षणि । धृतिः । सस्निः । यः । अनुमाद्यः । अनु । माद्यः ॥९६५॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 965
(कौथुम) उत्तरार्चिकः » प्रपाठक » 3; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » ; सूक्त » 3; मन्त्र » 5
(राणानीय) उत्तरार्चिकः » अध्याय » 6; खण्ड » 1; सूक्त » 3; मन्त्र » 5
Acknowledgment
(कौथुम) उत्तरार्चिकः » प्रपाठक » 3; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » ; सूक्त » 3; मन्त्र » 5
(राणानीय) उत्तरार्चिकः » अध्याय » 6; खण्ड » 1; सूक्त » 3; मन्त्र » 5
Acknowledgment
भाष्य भाग
हिन्दी (4)
विषय
आगे पुनः परमात्मा के विषय का वर्णन है।
पदार्थ
हे (सोम) रस के भण्डार, शुभकर्मों में प्रेरक, चन्द्रमा के समान आह्लाददायक, सर्वान्तर्यामी,परमपिता जगदीश्वर ! (नृमादनः) मनुष्यों को आनन्दित करनेवाले, (चर्षणीधृतिः) मनुष्यों को धारण करनेवाले (त्वम्) आप (पवस्व) हमें पवित्र कीजिए, (यः) जो आप (सस्निः) सर्वथा शुद्ध और (अनुमाद्यः) अनुनय द्वारा प्रसन्न करने योग्य हो ॥५॥
भावार्थ
जिस विशुद्ध परमात्मा में पाप की कणिका भी नहीं है, वह उपासकों को निर्मल करके पवित्र आनन्दरस से तृप्त करता है ॥५॥
पदार्थ
(सोम) हे शान्तस्वरूप परमात्मन्! (त्वम्) तू (नृमादनः) मुमुक्षुजनों का हर्षदाता (चर्षणीधृतः) साक्षात् करनेवाले उपासकों द्वारा धारण करनेयोग्य (यः-सस्निः-अनुमाद्यः) जो शुद्ध या उपासकों का स्नानाधार*15 अर्चनीय उपासनीय*16 है॥५॥
टिप्पणी
[*15. “सस्निं संस्नातम्” [निरु॰ ५.१]।] [*16. “मदति-अर्चतिकर्मा” [निघ॰ ३.१४]।]
विशेष
<br>
विषय
लोगों में उत्साह का संचार
पदार्थ
हे (सोम) = शान्त विद्वन् ! (त्वम्) = तू १. (नृमादनः) = मनुष्यों को उत्साहित करनेवाला होता है । तू उन्हें आत्मज्ञान देकर आत्मगौरव की भावना से भरता है । तू २. (चर्षणीधृतिः) = मनुष्यों का धारण करनेवाला बनकर (पवस्व) = गतिशील हो । आत्मतृप्त होने से स्वयं तेरे लिए कुछ भी कर्त्तव्य नहीं है तो भी लोकसंग्रह के लिए तू कर्म कर ही । ३. (सस्नि:) = तू अत्यन्त शुद्ध करनेवाला है और ४. तू वह है (य:) = जो (अनुमाद्यः) = सदा लोगों से प्रशंसनीय [Cheers देने योग्य] होता है। इसके पवित्रकारक, उत्साहजनक, उपदेश लोगों को ऐसा प्रभावित करते हैं कि वे इसकी प्रशंसा में उच्च नाद कर उठते हैं।
भावार्थ
ज्ञानी कर्म करता हुआ लोगों में उत्साह का संचार करे ।
विषय
missing
भावार्थ
हे (सोम) शिष्य ! ब्रह्मचारिन् (त्वं) तू (नृमादनः) सब नेता गुरुओं के हर्ष को उत्पन्न करने और (चर्षणीधृतिः) निरीक्षक लोगों की दृष्टि में उत्तम आचार को धारण करने वाला होकर (सस्त्रिः) स्नान करके, स्नातक होकर (यः) जो आप पुनः (अनुमाद्यः) सब के हर्ष का कारण बनकर (पवस्य) ज्ञान का प्रदान कर।
टिप्पणी
‘चर्षणीसहे’।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
ऋषिः—त्रय ऋषिगणाः। २ काश्यपः ३, ४, १३ असितः काश्यपो देवलो वा। ५ अवत्सारः। ६, १६ जमदग्निः। ७ अरुणो वैतहव्यः। ८ उरुचक्रिरात्रेयः ९ कुरुसुतिः काण्वः। १० भरद्वाजो बार्हस्पत्यः। ११ भृगुर्वारुणिर्जमदग्निर्वा १२ मनुराप्सवः सप्तर्षयो वा। १४, १६, २। गोतमो राहूगणः। १७ ऊर्ध्वसद्मा कृतयशाश्च क्रमेण। १८ त्रित आप्तयः । १९ रेभसूनू काश्यपौ। २० मन्युर्वासिष्ठ २१ वसुश्रुत आत्रेयः। २२ नृमेधः॥ देवता—१-६, ११-१३, १६–२०, पवमानः सोमः। ७, २१ अग्निः। मित्रावरुणौ। ९, १४, १५, २२, २३ इन्द्रः। १० इन्द्राग्नी॥ छन्द:—१, ७ नगती। २–६, ८–११, १३, १६ गायत्री। २। १२ बृहती। १४, १५, २१ पङ्क्तिः। १७ ककुप सतोबृहती च क्रमेण। १८, २२ उष्णिक्। १८, २३ अनुष्टुप्। २० त्रिष्टुप्। स्वर १, ७ निषादः। २-६, ८–११, १३, १६ षड्जः। १२ मध्यमः। १४, १५, २१ पञ्चमः। १७ ऋषभः मध्यमश्च क्रमेण। १८, २२ ऋषभः। १९, २३ गान्धारः। २० धैवतः॥
संस्कृत (1)
विषयः
अथ पुनरपि परमात्मविषयमाह।
पदार्थः
हे (सोम) रसागार, शुभकर्मसु प्रेरक, चन्द्रवदाह्लादक, सर्वान्तर्यामिन् परमपितर्जगदीश ! (नृमादनः) नॄन् मनुष्यान् मादयति हर्षयतीति तथाविध (चर्षणीधृतिः) मनुष्याणां धारयिता (त्वम् पवस्व) अस्मान् पवित्रीकुरु, (यः) यः त्वम् (सस्निः) सर्वथा शुद्धः। [ष्णा शौचे धातोः ‘आदृगमहनजनः किकिनौ लिट् च। अ० ३।२।१७१’ इत्यनेन किन् प्रत्ययः, तस्य च लिड्वत्त्वाद् द्वित्वम्।] (अनुमाद्यः) अनुनयेन प्रसादनीयश्च असि ॥५॥
भावार्थः
यस्मिन् विशुद्धे परमात्मनि कल्मषस्य कणिकापि नास्ति स उपासकान् निर्मलान् कृत्वा पूतेनानन्दरसेन परिप्रीणाति ॥५॥
टिप्पणीः
१. ऋ० ९।२४।४ ‘चर्षणी॒सहे॑’ इति पाठः।
इंग्लिश (2)
Meaning
O pupil, enhancing the pleasure of the teachers, and being considered as a youth of sterling worth by the examiners, spread knowledge, and be a source of joy unto all, after graduation!
Meaning
O Soma, joyous lover and lord of humanity, let the ecstasy of your presence flow purifying for the protection and fulfilment of humanity, pure, generous and adorable as you are. (Rg. 9-24-4)
गुजराती (1)
पदार्थ
પદાર્થ : (सोम) હે શાન્તસ્વરૂપ પરમાત્મન્ ! (त्वम्) તું (नृमादनः) મુમુક્ષુજનોનો હર્ષ-આનંદદાતા (चर्षणीधृतः) સાક્ષાત્ કરનાર ઉપાસકો દ્વારા ધારણ કરવા યોગ્ય (यः सस्निः अनुमाद्यः) જે પવિત્ર અથવા ઉપાસકોનો સ્નાનાધાર અર્ચનીય ઉપાસનીય છે. (૫)
मराठी (1)
भावार्थ
ज्या विशुद्ध परमात्म्यामध्ये पापाचा एक सूक्ष्म कणही नाही, तो उपासकांना निर्मळ करून पवित्र आनंदरसाने तृप्त करतो. ॥५॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Misc Websites, Smt. Premlata Agarwal
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal