Sidebar
अथर्ववेद - काण्ड 7/ सूक्त 23/ मन्त्र 1
सूक्त - यमः
देवता - दुःष्वप्ननाशनम्
छन्दः - अनुष्टुप्
सूक्तम् - दुष्वप्नाशन सूक्त
दौष्व॑प्न्यं॒ दौर्जी॑वित्यं॒ रक्षो॑ अ॒भ्व॑मरा॒य्यः॑। दु॒र्णाम्नीः॒ सर्वा॑ दु॒र्वाच॒स्ता अ॒स्मन्ना॑शयामसि ॥
स्वर सहित पद पाठदौ:ऽस्व॑प्न्यम् । दौ:ऽजी॑वित्यम् । रक्ष॑: । अ॒भ्व᳡म् । अ॒रा॒य्य᳡: । दु॒:ऽनाम्नी॑: । सर्वा॑: । दु॒:ऽवाच॑: । ता: । अ॒स्मत् । ना॒श॒या॒म॒सि॒ ॥२४.१॥
स्वर रहित मन्त्र
दौष्वप्न्यं दौर्जीवित्यं रक्षो अभ्वमराय्यः। दुर्णाम्नीः सर्वा दुर्वाचस्ता अस्मन्नाशयामसि ॥
स्वर रहित पद पाठदौ:ऽस्वप्न्यम् । दौ:ऽजीवित्यम् । रक्ष: । अभ्वम् । अराय्य: । दु:ऽनाम्नी: । सर्वा: । दु:ऽवाच: । ता: । अस्मत् । नाशयामसि ॥२४.१॥
अथर्ववेद - काण्ड » 7; सूक्त » 23; मन्त्र » 1
भाषार्थ -
(दौःष्वप्न्यम्) दुःस्वप्न और दुःस्वप्न की बेचैनी, (दोर्जीवित्यम्) दुराचार का जीवन और उससे प्राप्त कष्ट, (रक्षः) राक्षसी भाव (अभ्वम्) योगज विभूति का अभाव (अराय्यः) अदान अर्थात् कंजूसी की भावनाएं (दुर्णाम्नीः) बुरे नामों वाली व्याधियां, (दुर्वाचः) दुर्वचन, (ताः सर्वाः) इन सब को (अस्मत्) अपने से (नाशयामसि) हम नष्ट करते हैं, दूर करते हैं।
टिप्पणी -
[मन्त्र (२३।१,२) में परमेश्वर की स्तुति और तद्वारा आध्यात्मिक उषाओं का वर्णन हुआ है। इस योग विभूति की प्राप्ति होने पर मन्त्र सूक्त (२३) की भावनाएं चरितार्थ होती हैं। अभ्वम्= अ + भू + प्रथमैकवचन "इको यणचि” द्वारा उकार को वकार। अराय्य = अ + रा (दाने) + युक् + ङी + प्रथमा बहुवचन। दुर्वाचः- असत्य भाषण, कटुवचन, परकीय निन्दा वचन आदि]।