अथर्ववेद - काण्ड 7/ सूक्त 81/ मन्त्र 6
सूक्त - अथर्वा
देवता - सावित्री, सूर्यः, चन्द्रमाः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - सूर्य-चन्द्र सूक्त
यं दे॒वा अं॒शुमा॑प्या॒यय॑न्ति॒ यमक्षि॑त॒मक्षि॑ता भ॒क्षय॑न्ति। तेना॒स्मानिन्द्रो॒ वरु॑णो॒ बृह॒स्पति॒रा प्या॑ययन्तु॒ भुव॑नस्य गो॒पाः ॥
स्वर सहित पद पाठयम् । दे॒वा: । अं॒शुम् । आ॒ऽप्या॒यय॑न्ति । यम् । अक्षि॑तम् । अक्षि॑ता: । भ॒क्षय॑न्ति । तेन॑ । अ॒स्मान् । इन्द्र॑: । वरु॑ण: । बृह॒स्पति॑: । आ । प्या॒य॒य॒न्तु॒ । भुव॑नस्य । गो॒पा: ॥८६.६॥
स्वर रहित मन्त्र
यं देवा अंशुमाप्याययन्ति यमक्षितमक्षिता भक्षयन्ति। तेनास्मानिन्द्रो वरुणो बृहस्पतिरा प्याययन्तु भुवनस्य गोपाः ॥
स्वर रहित पद पाठयम् । देवा: । अंशुम् । आऽप्याययन्ति । यम् । अक्षितम् । अक्षिता: । भक्षयन्ति । तेन । अस्मान् । इन्द्र: । वरुण: । बृहस्पति: । आ । प्याययन्तु । भुवनस्य । गोपा: ॥८६.६॥
अथर्ववेद - काण्ड » 7; सूक्त » 81; मन्त्र » 6
भाषार्थ -
(यम् अंशुम्१) जिस वीर्यांशु को (देवाः) दिव्यकोटि के व्यक्ति (आप्याययन्ति) प्रवृद्ध करते हैं, और (यम्) जिस (अक्षितम्) क्षीण न हुए को, (अक्षिताः) अक्षितवीर्यवाले ब्रह्मचारी (भक्षयन्ति) गृहस्थ में भोगते हैं, (तेन) उस वीर्य की प्राप्ति द्वारा (इन्द्र) सम्राट् (वरुणः) माण्डलिक राजवर्ग (बृहस्पतिः) साम्राज्य की बृहती सेना का अधिपति (अस्मान्) हमें (आप्याययन्तु) समृद्ध करे, ये जो कि (भुवनस्य) समग्रभूमि के (गोपाः) रक्षक हैं।
टिप्पणी -
[वीर्य की वृद्धि एकदम नहीं होती, वृद्धि अंश-अंशरूप में होती रहती है, अतः इन अंशों की रक्षा देवजन करते हैं, और अक्षितवीर्य वाले ऊर्ध्व रेतस्- ब्रह्मचारी गृहस्थ में इसका उपभोग करते हैं। अथवा इस को निज शरीर में लीन करते हैं]। [१. तथा चन्द्रमा के जिस अंशु को अक्षीण सूर्य-रश्मियां आष्यायित करती हैं शुक्ल पक्ष में; और कृष्णपक्ष में मानो उसका भक्षण करती है।]