English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 39
ऋषिः - भर्गः प्रागाथः
देवता - अग्निः
छन्दः - बृहती
स्वरः - मध्यमः
काण्ड नाम - आग्नेयं काण्डम्
0
अ꣢ग्ने꣣ ज꣡रि꣢तर्वि꣣श्प꣡ति꣢स्तपा꣣नो꣡ दे꣢व र꣣क्ष꣡सः꣢ । अ꣡प्रो꣢षिवान्गृहपते म꣣हा꣡ꣳ अ꣢सि दि꣣व꣢स्पा꣣यु꣡र्दु꣢रोण꣣युः꣢ ॥३९॥
स्वर सहित पद पाठअ꣡ग्ने꣢꣯ । ज꣡रि꣢꣯तः । वि꣣श्प꣡तिः꣢ । त꣣पानः꣢ । दे꣣व । रक्ष꣡सः꣢ । अ꣡प्रो꣢꣯षिवान् । अ । प्रो꣣षिवान् । गृहपते । गृह । पते । महा꣢न् । अ꣣सि । दि꣣वः꣢ । पा꣣युः꣢ । दु꣣रोणयुः꣢ । दुः꣣ । ओनयुः꣢ । ॥३९॥
स्वर रहित मन्त्र
अग्ने जरितर्विश्पतिस्तपानो देव रक्षसः । अप्रोषिवान्गृहपते महाꣳ असि दिवस्पायुर्दुरोणयुः ॥३९॥
स्वर रहित पद पाठ
अग्ने । जरितः । विश्पतिः । तपानः । देव । रक्षसः । अप्रोषिवान् । अ । प्रोषिवान् । गृहपते । गृह । पते । महान् । असि । दिवः । पायुः । दुरोणयुः । दुः । ओनयुः । ॥३९॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 39
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 1; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 4; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 1; खण्ड » 4;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 1; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 4; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 1; खण्ड » 4;
Acknowledgment
विषय - पुढील मंत्रात परमेश्वराचा आणि विद्वानाचा महिमा वर्णित आहे. -
शब्दार्थ -
प्रथम अर्थ (परमेश्वरपरक) (जरित:) सज्जनांच्या गुणांचे प्रशंसक (प्रेरणा करून त्यांचे गुण वाढविणारे) हे परमात्मन् तुम्ही (विश्यति:) सर्वांचे मनुष्यमात्राचे पालक आहात. हे (देव) ज्योतिर्मय तुम्ही (रक्षस:) राक्षसी वृत्तीच्या मनुष्यांना (तपान:) संताप वा दंड देणारे आहात. हे (गृहपते) ब्रह्मांडरूप गृहाचे स्वामी (अघोषिवान्) आपण ब्रह्मांडरूप गृहापासून कधीही दूर न जाणारे (अर्थात सर्वत्रव्यापक) (दिव:) (पायु) प्रकाशमान द्युलोकाचे अथवा प्रकाशमान जीवात्म्याचे रक्षक असून (दुरोणयु:) सर्वांसाठी निवासासाठी घर देण्याची इच्छा असणारे असे आपण खरोखर (महान) महान (असि) आहात.
द्वितीय अर्थ : (राजपरक) - हे (जरित:) परमेश्वराची स्तुती करणारे (अग्ने) राष्ट्रनायक राजा, आपण (विश्यति:) प्रजापालक आहात. (देव) दान आदी गुणांमुळे देदीप्यमान असणारे हे राजन् आपण (रक्षस:) दुष्यांचे व शत्रूंचे (तापन:) संतापक आहात. हे (गृहपते) राष्ट्ररूप गृहाचे स्वामी आपण (अप्रोषिवान्) राष्ट्रपासून कधीही दूर न होणारे तसेच (दिव:) (पायु) निका आदी प्रकाशाने रक्षक (दुरोणमु) राष्ट्ररूप घराची सदा उन्नती इच्छिणारे आपण खरोखर (महान) महम (असि) आहात. ।।५।।
भावार्थ -
ज्याप्रमाणे परमेश्वर सज्जनांची रक्षा करीत आणि दुर्जनांना दंड देत सर्वांचे उत्कर्ष करू इच्छितो, त्याप्रमाणे राजानेदेखील प्रजापालन करीत दुष्यांचे उन्मुलन करीत राष्ट्राला उत्कर्षाप्रत नेले पाहिजे. ।।५।।
विशेष -
या मंत्रात अर्थश्लेष अलंकार आहे. ।।५।।