पदार्थः -
हे सोम ! हे शान्तिप्रिय जीवात्मन् ! (कविः) मेधावी त्वम् (वेधस्या) महाकार्यविधानेच्छया। [वेधाः इवाचरति वेधस्यति, ततो ‘वेधस्या’ इति।] (माहिनम्) महान्तम् परमात्मानम्। [माहिनः इति महन्नाम। निघं० ३।३।] (पर्येषि) उपास्व। (मृष्टः) संघर्षणेन स्वच्छीकृतः (अत्यः न) अश्वः इव (मृष्टः) यमनियमादिभिः शोधितः त्वम्, विजेतुम् (वाजम् अभि) देवासुरसंग्रामं प्रति (अर्षसि) गच्छ। हे (सोम) जीवात्मन् ! (दुरिता) दुरितानि दुर्गुणदुर्व्यसनादीनि (अपसेधन्) दूरीकुर्वन् त्वम् (नः) अस्मान् (मृड) सुखय, किञ्च (घृता) घृतानि तेजांसि (वसानः) धारयन् त्वम् (निर्णिजम्) शुद्धं रूपम् (परि यासि) परिगच्छ। [निर्णिक् इति रूपनाम। निघं० ३।७] ॥ सोमौषधिरसपक्षेऽप्यर्थो योजनीयः। सोमौषधिरसः माहिनम् महान्तं द्रोणकलशं परियाति, शोधितश्च सन् वाजं यज्ञं नीयते, पानेन दुरितविचारान् दूरीकृत्य सद्विचारानुत्तेजयति, घृतानि उदकानि च धारयति, तैः सम्मिलतीत्यर्थः ॥३॥ अत्रोपमालङ्कारः ॥३॥

भावार्थः - मनुष्यैः परमात्मोपासनेन, देवासुरसंग्रामे विजयेन, दुरितध्वंसनेन पुण्यकर्मसमर्द्धनेन, तेजोधारणेन च योगक्षेमौ साधनीयौ ॥३॥ अस्मिन् खण्डे परमात्मध्यानेन ब्रह्मानन्दप्राप्तिविषयस्य जीवात्मोद्बोधनस्य प्रसङ्गतश्च सोमौषधिविषयस्य वर्णनादेतत्खण्डस्य पूर्वखण्डेन संगतिरस्ति ॥

इस भाष्य को एडिट करें