पदार्थः -
हे (पूषन्२) सर्वात्मना परिपुष्ट पुष्टिप्रद परमात्मन् ! (ते) तव, त्वद्रचितम्, (अन्यत्) एकं, दिनम् इत्यर्थः (शुक्रम्) उज्ज्वलम् अस्ति, (ते) तव, त्वद्रचितम् (अन्यत्) एकं, रात्रिः इत्यर्थः (यजतम्३) यज्ञसम्बन्धिधूमवत् कृष्णं वर्तते। एवम् त्वद्रचिते इमे (अहनी) अहोरात्रौ (विषुरूपे) विषमरूपे स्तः। त्वं स्वयं तु (द्यौः इव) सूर्य इव प्रकाशमानः (असि) वर्तसे। हे (स्वधावन्) सर्वेषां भोग्यपदार्थानां स्वामिन् ! स्वधा इति अन्ननाम। निघं० २।७। त्वम् (विश्वाः हि) सर्वाः एव (मायाः) बुद्धिकौशलपूर्णान् जगत्प्रपञ्चान् (अवसि) रक्षसि। (ते) तव (भद्रा) कल्याणदायिनी (रातिः) दत्तिः। रा दाने, मन्त्रे वृषेषपचमनविदभूवीरा उदात्तः।’ अ० ३।३।९६ इति क्तिन् स च उदात्तः। (इह) अस्माकं जीवने (अस्तु) अस्मान् प्राप्नोतु ॥३॥ अत्र स्वयं सूर्यवद् भास्वरोऽपि परमेश्वरः शुक्लकृष्णोभयरूपां सृष्टिं करोतीति कारणकार्ययोरांशिकगुणविरोधवर्णनाद् विषमालङ्कारः४ ॥३॥ यास्काचार्य इमं मन्त्रमेवं व्याचष्टे—अथ यद् रश्मिपोषं पुष्यति तत् पूषा भवति। शुक्रं ते अन्यल्लोहितं ते अन्यद्, यजतं ते अन्यद् यज्ञियं ते अन्यद्। विषमरूपे ते अहनी कर्म। द्यौरिव चासि। सर्वाणि प्रज्ञानान्यवसि, अन्नवन्। भाजनवती ते पूषन्निह दत्तिरस्तु, निरु० १२।१७।१० इति ॥

भावार्थः - येन परमात्मनाऽहोरात्रादिकं विलक्षणं वस्तुजातं रचितं, यश्च सर्वस्य जगत्प्रपञ्चस्य रक्षिताऽस्ति तदुपकारा अस्माभिः सदा स्मर्तव्याः ॥३॥५

इस भाष्य को एडिट करें