पदार्थः -
हे (अग्ने) सर्वाग्रणीः परमात्मन् ! त्वम् (हवमानाय) अग्निहोत्रम् आत्मसमर्पणं च कुर्वते मह्यम् (इडाम्) पृथिवीम् अन्नं प्रशस्तां वाचं वा। इडा पृथिवीनाम, अन्ननाम, वाङ्नाम च। निघं० १।१, २।७, १।११। (गोः) धेनोः (पुरुदंसम्२) पुरुदंससम् बहुयज्ञकर्मसाधकम्। पुरु बहुनाम, दंसः कर्मनाम। निघं० ३।१, २।१। (सनिम्) पयोदधिनवनीतादिरूपं दानं च। सन्यते दीयते इति सनिः। षणु दाने इति धातोः खनिकष्यज्यसिवसिवनिसनि०’ उ० ४।१४१ इति इः प्रत्ययः। (शश्वत्तमम्) निरन्तरम् (साध) साध्नुहि, देहि। साध संसिद्धौ, स्वादिः, अत्र विकरणव्यत्ययेन शः। (नः) अस्माकम् (सूनुः) पुत्रः (तनयः) वंशधनसुखकीर्त्यादिविस्तारकः। तनु विस्तारे इति धातोः वलिमलितनिभ्यः कयन्।’ उ० ४।१०० इति कयन् प्रत्ययः। नित्यादाद्युदात्तत्वम्। (विजावा३) विजयशीलः विविधैश्वर्यजनको वा (स्यात्) भूयात्। हे (अग्ने) ज्योतिष्प्रद परमात्मन् ! (सा) प्रसिद्धा (ते) तव (सुमतिः) अनुग्रहात्मिका बुद्धिः (अस्मे) अस्मभ्यम् (भूतु) भवतु। अत्र बहुलं छन्दसि। अ० २।४।७३ इति शपो लुक् ॥४॥४

भावार्थः - हे परमपितः परमात्मन् ! अग्निहोत्ररूपं देवयज्ञं, स्तुतिप्रार्थनोपासनासमर्पणरूपं ब्रह्मयज्ञं च कुर्वते मह्यं कृपया कृषिकरणाय साम्राज्याय वा पृथिवीम, भोजनाय भोज्यमन्नादिकं, ज्ञानप्रसाराय प्रशस्तां वाचं, शरीरपुष्ट्यै दानाय वा गव्यं पयोदधिघृतादिकं च प्रयच्छ। अस्माकं सन्तानं च कुलधनधर्मसुखसामर्थ्यन्यायकीर्तिचक्रवर्तिराज्यादीनां विस्तारकं सकलरिपुविजेतारं च कुर्याः ॥४॥

इस भाष्य को एडिट करें