पदार्थः -
अङ्गिरसो देवताः। (एते) इमे (अङ्गिरसः) अग्निस्वरूपम् अङ्गारवत् तेजस्विनम् अङ्गरसभूतं प्राणप्रियं परमेश्वरं ध्यायन्तस्तपस्विनो योगिनः। अङ्गारेषु अङ्गिराः। निरु० ३।१७। अङ्गिरा उ ह्यग्निः। श० १।४।१।२५। अङ्गिरसं मन्यन्ते अङ्गानां यद् रसः। छा० उ० १।२।१० प्राणो वा अङ्गिराः। श० ६।१।२।२८। भृगूणाम् अङ्गिरसां तपसा तप्यध्वम्। तै० सं० १।१।७।२। (इतः) अस्माद् अन्नमयकोशाद् मूलाधारचक्राद् वा (उत् आरुहन्) ऊर्ध्वम् आरोहन्ति, क्रमशश्च (दिवः पृष्ठानि) अन्तरिक्षस्य सोपानानि—मध्यवर्तिकोशान्, मध्यवर्तिचक्राणि वा (आरुहन्) आरोहन्ति। ततश्च (द्याम्) द्युलोकम्—आनन्दमयरूपं सर्वोच्चकोशम्, सहस्राररूपं सर्वोच्चचक्रं वा (उद् ययुः) उद्गच्छन्ति। छन्दसि लुङ्लङ्लिटः। अ० ३।४।६ इति नियमेन भूतवाचिलकारा अत्र सामान्यकाले प्रयुक्ताः। हे सखे ! त्वमपि तथैव (प्र भूः१) प्रकृष्टो भव, यद्वा प्रभवसमर्थो भव, (यथा) येन प्रकारेण (पथा) सन्मार्गेण, तव (जयः) विजयः, भवेद् इति शेषः ॥२॥२

भावार्थः - मानवशरीरेऽन्नमय-प्राणमय-मनोमय-विज्ञानमय-आनन्दमयरूपाः पञ्चकोशाः, मूलाधार-स्वाधिष्ठान-मणिपूर-अनाहत-विशुद्ध-ललित-आज्ञा-सहस्राररूपाण्यष्ट चक्राणि च विद्यन्ते। योगभ्यासिनो जनाः स्थूलकोशात् सूक्ष्मसूक्ष्मतरकोशान् प्रत्युत्क्रामन्तः सूक्ष्मतमकोशम् आनन्दमयम् अधिगम्य परं ब्रह्मानन्दमनुभवन्ति। किञ्च, निम्नचक्रान्मूलाधारात् प्राणचङ्क्रमणक्रमेणान्ते सहस्रारचक्रे प्राणान् केन्द्रीकृत्य मस्तिष्के हृदये च परमात्मज्योतिषोऽविच्छिन्नां धारां प्रवाहयन्ति। हे सखे ! त्वमपि तथैव सामर्थ्यं संचिनु, येनोत्तरोत्तरमुत्कृष्टतरमार्गमनुधावतो विजयस्तव हस्तगतो भवेत् ॥२॥

इस भाष्य को एडिट करें