English
ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 105/ मन्त्र 11
ऋषिः - कौत्सः सुमित्रो दुर्मित्रो वा
देवता - इन्द्र:
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
श॒तं वा॒ यद॑सुर्य॒ प्रति॑ त्वा सुमि॒त्र इ॒त्थास्तौ॑द्दुर्मि॒त्र इ॒त्थास्तौ॑त् । आवो॒ यद्द॑स्यु॒हत्ये॑ कुत्सपु॒त्रं प्रावो॒ यद्द॑स्यु॒हत्ये॑ कुत्सव॒त्सम् ॥
स्वर सहित पद पाठश॒तम् । वा॒ । यत् । अ॒सु॒र्य॒ । प्रति॑ । त्वा॒ । सु॒ऽमि॒त्रः । इ॒त्था । अ॒स्तौ॒त् । दुः॒ऽमि॒त्रः । इ॒त्था । अ॒स्तौ॒त् । आवः॑ । यत् । द॒स्यु॒ऽहत्ये॑ । कु॒त्स॒ऽपु॒त्रम् । प्र । आवः॑ । यत् । द॒स्यु॒ऽहत्ये॑ । कु॒त्स॒ऽव॒त्सम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
शतं वा यदसुर्य प्रति त्वा सुमित्र इत्थास्तौद्दुर्मित्र इत्थास्तौत् । आवो यद्दस्युहत्ये कुत्सपुत्रं प्रावो यद्दस्युहत्ये कुत्सवत्सम् ॥
स्वर रहित पद पाठशतम् । वा । यत् । असुर्य । प्रति । त्वा । सुऽमित्रः । इत्था । अस्तौत् । दुःऽमित्रः । इत्था । अस्तौत् । आवः । यत् । दस्युऽहत्ये । कुत्सऽपुत्रम् । प्र । आवः । यत् । दस्युऽहत्ये । कुत्सऽवत्सम् ॥ १०.१०५.११
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 105; मन्त्र » 11
अष्टक » 8; अध्याय » 5; वर्ग » 27; मन्त्र » 6
अष्टक » 8; अध्याय » 5; वर्ग » 27; मन्त्र » 6
भावार्थ -
हे (असुर्य) प्राणों में रमण करने वाले जीवों के हितकारक प्रभो ! हे बलवन् ! (त्वा प्रति) तुझे लक्ष्य कर (सु-मित्रः) सुख के कारण तुझे स्नेह करने वाला, (शतम्) सैकड़ों वार (इत्था अस्तौत्) इस प्रकार सत्य २ स्तुति करता है, और (शतम्) सैकड़ों वार (दुः-मित्रः) दुःख के कारण तेरा मित्र, स्नेही जीवगण भी (इत्था अस्तौत्) इसी प्रकार तेरी स्तुति करता है। तू वही है (यत्) जो (दस्यु-हत्ये) दुष्टों को नाश करने के लिये (कुत्स-पुत्रम् आवः) दुष्टों को काटने वाले और बहुतों की रक्षा करने वाले बल की रक्षा करता और (दस्यु-हत्ये) दुष्टों के नाश के लिये (यत्) जो (दस्यु-वत्सम्) दुष्टों को बसाने वाले को (प्र आवः) खूब विनष्ट करता है। इति षष्ठोऽध्यायः ॥ इति सप्तविंशो वर्गः। इति पञ्चमोऽध्यायः॥
टिप्पणी -
अत्र अवतिहिंसार्थः।
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ऋषिः कौत्सः सुमित्रो दुर्मित्रो* वा॥ इन्द्रो देवता॥ छन्दः- १ पिपीलिकामध्या उष्णिक्। ३ भुरिगुष्णिक्। ४, १० निचृदुष्णिक्। ५, ६, ८, ९ विराडुष्णिक्। २ आर्ची स्वराडनुष्टुप्। ७ विराडनुष्टुप्। ११ त्रिष्टुप्॥ *नाम्ना दुर्मित्रो गुणतः सुमित्रो यद्वा नाम्ना सुमित्रो गुणतो दुर्मित्रः स ऋषिरिति सायणः।
इस भाष्य को एडिट करें