ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 147/ मन्त्र 4
ऋषिः - सुवेदाः शैरीषिः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - पादनिचृज्ज्गती
स्वरः - निषादः
स इन्नु रा॒यः सुभृ॑तस्य चाकन॒न्मदं॒ यो अ॑स्य॒ रंह्यं॒ चिके॑तति । त्वावृ॑धो मघवन्दा॒श्व॑ध्वरो म॒क्षू स वाजं॑ भरते॒ धना॒ नृभि॑: ॥
स्वर सहित पद पाठसः । इत् । नु । रा॒यः । सुऽभृ॑तस्य । चा॒क॒न॒त् । मद॑म् । यः । अ॒स्य॒ । रंह्य॑म् । चिके॑तति । त्वाऽवृ॑धः । म॒घ॒ऽव॒न् । दा॒शुऽअ॑ध्वरः । म॒क्षु । सः । वाज॑म् । भ॒र॒ते॒ । धना॑ । नृऽभिः॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
स इन्नु रायः सुभृतस्य चाकनन्मदं यो अस्य रंह्यं चिकेतति । त्वावृधो मघवन्दाश्वध्वरो मक्षू स वाजं भरते धना नृभि: ॥
स्वर रहित पद पाठसः । इत् । नु । रायः । सुऽभृतस्य । चाकनत् । मदम् । यः । अस्य । रंह्यम् । चिकेतति । त्वाऽवृधः । मघऽवन् । दाशुऽअध्वरः । मक्षु । सः । वाजम् । भरते । धना । नृऽभिः ॥ १०.१४७.४
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 147; मन्त्र » 4
अष्टक » 8; अध्याय » 8; वर्ग » 5; मन्त्र » 4
अष्टक » 8; अध्याय » 8; वर्ग » 5; मन्त्र » 4
विषय - इन्द्र विद्युत् की साधना उससे अनेक रथादि का निर्माण।
भावार्थ -
(यः) जो विद्वान् पुरुष (अस्य) इस तेजस्वी इन्द्र, विद्युत् के (रह्यं मदं) वेग उत्पन्न करने वाले तृप्ति-योग, हर्ष, उल्लास, चमत्कार को (चिकेतति) जानता है, (सः इत् नु) वह ही (अस्य सुभृतस्य रायः) इस उत्तम रीति से धारण करने योग्य ऐश्वर्य की (चाकनन्) कामना करता है। हे (मघवन्) पूजित ऐश्वर्य वाले ! (त्वा वृधः) तेरे बल से बढ़ने वाला, (दाशु-अध्वरः) दान रूप अखण्ड यज्ञ करने वाला, वा दान के बल से कभी नाश न होने वाला, (मक्षु) अति शीघ्र ही (नृभिः) उत्तम नायकों, वा दूर ले जाने वाले रथादि साधनों से (धना भरते) नाना धन प्राप्त करता है। अर्थात् वेग, गति, विद्युत् को जानने वाला विद्वान् इस इन्द्र के बल से नाना रथ आदि बना कर अनेक ऐश्वर्य कमा सकता है और वह सदा भृत्यों वा हिस्सेदारों को मुनाफ़ा बांटता रह सकता है।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ऋषिः सुवेदाः शैरीशिः। इन्द्रो देवता॥ छन्दः- १ विराट् जगती। २ आर्ची भुरिग् जगती। ३ जगती। ४ पादनिचृज्जगती। ५ विराट् त्रिष्टुप्॥ पञ्चर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें