ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 166/ मन्त्र 3
ऋषिः - ऋषभो वैराजः शाक्वरो वा
देवता - सपत्नघ्नम्
छन्दः - निचृदनुष्टुप्
स्वरः - गान्धारः
अत्रै॒व वोऽपि॑ नह्याम्यु॒भे आर्त्नी॑ इव॒ ज्यया॑ । वाच॑स्पते॒ नि षे॑धे॒मान्यथा॒ मदध॑रं॒ वदा॑न् ॥
स्वर सहित पद पाठअत्र॑ । ए॒व । वः॒ । अपि॑ । न॒ह्या॒मि॒ । उ॒भे इति॑ । आर्त्नी॑ इ॒वेत्यार्त्नी॑ऽइव । ज्यया॑ । वाचः॑ । प॒ते॒ । नि । से॒ध॒ । इ॒मान् । यथा॑ । मत् । अध॑रम् । वदा॑न् ॥
स्वर रहित मन्त्र
अत्रैव वोऽपि नह्याम्युभे आर्त्नी इव ज्यया । वाचस्पते नि षेधेमान्यथा मदधरं वदान् ॥
स्वर रहित पद पाठअत्र । एव । वः । अपि । नह्यामि । उभे इति । आर्त्नी इवेत्यार्त्नीऽइव । ज्यया । वाचः । पते । नि । सेध । इमान् । यथा । मत् । अधरम् । वदान् ॥ १०.१६६.३
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 166; मन्त्र » 3
अष्टक » 8; अध्याय » 8; वर्ग » 24; मन्त्र » 3
अष्टक » 8; अध्याय » 8; वर्ग » 24; मन्त्र » 3
विषय - शस्त्र बल और मन्त्र-बल दोनों से शत्रु को अधीन करने का उपदेश।
भावार्थ -
(ज्यया उभे आर्त्नी इव) डोरी से जिस प्रकार दोनों धनुष को कोटियों को बांधा जाता है उसी प्रकार (ज्यया) नाश वा जयकारिणी शक्ति या वाणी से हे शत्रुओ ! (वः आर्त्नी अपि नह्यामि) आप लोगों की दोनों कोटियों को बांधता हूं। हे (वाचः पते) वाणी के पालक ! (इमान् नि सेध) इनको ऐसा रोक (यथा) जिससे ये सब (मत् अधरम् वदान्) मेरे से नीचे होकर बोलें, मेरे अधीन हों।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ऋषिर्ऋषभो वैराजः शाकरो वा॥ देवता—सपत्नघ्नम्॥ छन्द:– १, २ अनुष्टुप्। ३, ४ निचृदनुष्टुप्। ५ महापक्तिः। पञ्चर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें