ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 51/ मन्त्र 6
अ॒ग्नेः पूर्वे॒ भ्रात॑रो॒ अर्थ॑मे॒तं र॒थीवाध्वा॑न॒मन्वाव॑रीवुः । तस्मा॑द्भि॒या व॑रुण दू॒रमा॑यं गौ॒रो न क्षे॒प्नोर॑विजे॒ ज्याया॑: ॥
स्वर सहित पद पाठअ॒ग्नेः । पूर्वे॑ । भ्रात॑रः । अर्थ॑म् । ए॒तम् । र॒थीऽइ॑व । अध्वा॑नम् । अनु॑ । आ । अ॒व॒री॒वु॒रिति॑ । तस्मा॑त् । भि॒या । व॒रु॒ण॒ । दू॒रम् । आ॒य॒म् । गौ॒रः । न । क्षे॒प्नोः । आ॒वि॒जे॒ । ज्यायाः॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
अग्नेः पूर्वे भ्रातरो अर्थमेतं रथीवाध्वानमन्वावरीवुः । तस्माद्भिया वरुण दूरमायं गौरो न क्षेप्नोरविजे ज्याया: ॥
स्वर रहित पद पाठअग्नेः । पूर्वे । भ्रातरः । अर्थम् । एतम् । रथीऽइव । अध्वानम् । अनु । आ । अवरीवुरिति । तस्मात् । भिया । वरुण । दूरम् । आयम् । गौरः । न । क्षेप्नोः । आविजे । ज्यायाः ॥ १०.५१.६
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 51; मन्त्र » 6
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 11; मन्त्र » 1
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 11; मन्त्र » 1
विषय - रथी के समान मार्गगामी विद्वानों के कर्त्तव्य। आत्मा का अपने को असहाय देख कर भयभीत होना और प्रभु से मार्ग-दर्शन की याचना।
भावार्थ -
(रथी इव अध्वानम्) रथी जिस प्रकार मार्ग को तय करता है, उसी प्रकार (अग्नेः भ्रातरः) अग्नि आत्मा को धारण करने वाले (पूर्वे) पूर्व के विद्वान् जन (एतम् अर्थम्) उस प्राप्तव्य सन्मार्ग को ही (अनु आवरीवुः) एक के पीछे एक चलते रहते हैं। परन्तु हे (वरुण) सर्वश्रेष्ठ प्रभो ! मैं तो (भिया दूरम् आयम्) भय से दूर आचुका हूं, मेरा कोई साथी नहीं रहा, मैं किस के पीछे जाऊं ? (तस्मात्) इसलिये (क्षेप्नोः ज्यायाः गौरः न) धनुष् धारी की डोरी से भयभीत मृग के समान (अविजे) बहुत ही भयभीत, घबराया हुआ हूं।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - १, ३, ५, ७, ९ देवा ऋषयः। २,४,६, ८ अग्निः सौचीक ऋषिः। देवता—१, ३ ५, ७, ९ अग्निः सौचीकः। २, ४, ६, ८ देवाः॥ छन्दः— १, ३ निचृत् त्रिष्टुप्। २, ५, ६ विराट् त्रिष्टुप्। ४, ७ त्रिष्टुप्। ८, ९ भुरिक् त्रिष्टुप्। नवर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें