ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 64/ मन्त्र 3
नरा॑ वा॒ शंसं॑ पू॒षण॒मगो॑ह्यम॒ग्निं दे॒वेद्ध॑म॒भ्य॑र्चसे गि॒रा । सूर्या॒मासा॑ च॒न्द्रम॑सा य॒मं दि॒वि त्रि॒तं वात॑मु॒षस॑म॒क्तुम॒श्विना॑ ॥
स्वर सहित पद पाठनरा॒शंस॑म् । वा॒ । पू॒षण॑म् । अगो॑ह्यम् । अ॒ग्निम् । दे॒वऽइ॑द्धम् । अ॒भि । अ॒र्च॒से॒ । गि॒रा । सूर्या॒मासा॑ । च॒न्द्रम॑सा । य॒मम् । दि॒वि । त्रि॒तम् । वात॑म् । उ॒षस॑म् । अ॒क्तुम् । अ॒श्विना॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
नरा वा शंसं पूषणमगोह्यमग्निं देवेद्धमभ्यर्चसे गिरा । सूर्यामासा चन्द्रमसा यमं दिवि त्रितं वातमुषसमक्तुमश्विना ॥
स्वर रहित पद पाठनराशंसम् । वा । पूषणम् । अगोह्यम् । अग्निम् । देवऽइद्धम् । अभि । अर्चसे । गिरा । सूर्यामासा । चन्द्रमसा । यमम् । दिवि । त्रितम् । वातम् । उषसम् । अक्तुम् । अश्विना ॥ १०.६४.३
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 64; मन्त्र » 3
अष्टक » 8; अध्याय » 2; वर्ग » 6; मन्त्र » 3
अष्टक » 8; अध्याय » 2; वर्ग » 6; मन्त्र » 3
विषय - सर्वोपरि स्तुत्य प्रभु और स्तुत्य सूर्य चन्द्रवत् उत्तम स्त्री पुरुष।
भावार्थ -
हे विद्वान् पुरुष ! तू (गिरा) वाणी से (नराशंसम्) मनुष्यों द्वारा स्तुति करने योग्य (अगोह्यम्) सर्व प्रत्यक्ष और अन्यों से प्राप्य एवं इन्द्रियों से अगम्य (पूषणम्) सर्वपोषक और (देव-इद्धम्) विद्वानों, वा इन्द्रिय गणों से प्रकाशित, (अग्निम्) अनि के तुल्य प्रकाशस्वरूप परमेश्वर, आत्मा को (गिरा अभि अर्चसे) वाणी से साक्षात् वर्णन कर। और इसी प्रकार (सूर्यामासा चन्द्रमसा) सूर्य के समान प्रकाश वाले और चन्द्र के समान सर्वाह्लादक दोनों को, और (दिवि) आकाश में (यमम्) सब को व्यवस्थित और नियम में बांधने वाले (त्रितम्) तीनों स्थानों में व्याप्त (वातं) वायुवत् जीवनप्रद और (उषसम् अक्तुम्) प्रातःकाल और रात्रिकाल और (अश्विना) दिन रात्रिवत् गृहस्थ युगल की भी (गिरा अर्चसे) वाणी से स्तुति कर।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - गयः प्लातः॥ विश्वेदेवा देवताः॥ छन्द:- १, ४, ५, ९, १०, १३, १५ निचृज्जगती। २, ३, ७, ८, ११ विराड् जगती। ६, १४ जगती। १२ त्रिष्टुप्। १६ निचृत् त्रिष्टुप्। १७ पादनिचृत् त्रिष्टुप्॥ सप्तदशर्चं सुक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें