ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 77/ मन्त्र 4
यु॒ष्माकं॑ बु॒ध्ने अ॒पां न याम॑नि विथु॒र्यति॒ न म॒ही श्र॑थ॒र्यति॑ । वि॒श्वप्सु॑र्य॒ज्ञो अ॒र्वाग॒यं सु व॒: प्रय॑स्वन्तो॒ न स॒त्राच॒ आ ग॑त ॥
स्वर सहित पद पाठयु॒ष्माक॑म् । बु॒ध्ने । अ॒पाम् । न । याम॑नि । वि॒थु॒र्यति॑ । न । म॒ही । श्र॒थ॒र्यति॑ । वि॒श्वऽप्सुः॑ । य॒ज्ञः । अ॒र्वाक् । अ॒यम् । सु । वः॒ । प्रय॑स्वन्तः । न । स॒त्राचः॑ । आ । ग॒त॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
युष्माकं बुध्ने अपां न यामनि विथुर्यति न मही श्रथर्यति । विश्वप्सुर्यज्ञो अर्वागयं सु व: प्रयस्वन्तो न सत्राच आ गत ॥
स्वर रहित पद पाठयुष्माकम् । बुध्ने । अपाम् । न । यामनि । विथुर्यति । न । मही । श्रथर्यति । विश्वऽप्सुः । यज्ञः । अर्वाक् । अयम् । सु । वः । प्रयस्वन्तः । न । सत्राचः । आ । गत ॥ १०.७७.४
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 77; मन्त्र » 4
अष्टक » 8; अध्याय » 3; वर्ग » 10; मन्त्र » 4
अष्टक » 8; अध्याय » 3; वर्ग » 10; मन्त्र » 4
विषय - जल धाराओं के समान वीर विद्वानों के कर्त्तव्य।
भावार्थ -
(अपां न यामनि) जलों के बहने में जिस प्रकार (मही न विथुर्यति न श्रथर्यति) भूमि पीड़ित नहीं होती न टूटती फूटती है। इसी प्रकार हे विद्वानो और वीर पुरुषो ! (युष्माकम् अपां यामनि) आप्तस्वरूप आप लोगों के प्रयाणकाल और शासनकाल में भी (मही) भूमि, भूमिवासिनी प्रजा (न विथुर्यति) व्यथा को प्राप्त न हो, (न श्रथर्यति) छिन्न भिन्न न हो। हे विद्वान् पुरुषो ! (वः) आप लोगों का (अयम्) यह (अर्वाक्) प्रत्यक्ष (यज्ञः) सत्संग होता है। आप लोग (प्रयस्वन्तः) उत्तम श्रमयुक्त (न) और (सत्राचः) एक साथ सुसंगत वा सत्य के आश्रित होकर (आगत) आवें।
टिप्पणी -
नश्चार्थः॥
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - स्यूमरश्मिर्भार्गवः॥ मरुतो देवता॥ छन्द:– १, ३ निचृत् त्रिष्टुप्। २, ४ त्रिष्टुप्। ६—८ विराट् त्रिष्टुप्। ५ पादनिचृज्जगती। अष्टर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें