ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 99/ मन्त्र 3
ऋषिः - वम्रो वैखानसः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - विराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
स वाजं॒ याताप॑दुष्पदा॒ यन्त्स्व॑र्षाता॒ परि॑ षदत्सनि॒ष्यन् । अ॒न॒र्वा यच्छ॒तदु॑रस्य॒ वेदो॒ घ्नञ्छि॒श्नदे॑वाँ अ॒भि वर्प॑सा॒ भूत् ॥
स्वर सहित पद पाठसः । वाज॑म् । याता॑ । अप॑दुःऽपदा । यन् । स्वः॑ऽसाता । परि॑ । स॒द॒त् । स॒नि॒ष्यन् । अ॒न॒र्वा । यत् । श॒तऽदु॑रस्य । वेदः॑ । घ्नन् । शि॒श्नऽदे॑वान् । अ॒भि । वर्प॑सा । भूत् ॥
स्वर रहित मन्त्र
स वाजं यातापदुष्पदा यन्त्स्वर्षाता परि षदत्सनिष्यन् । अनर्वा यच्छतदुरस्य वेदो घ्नञ्छिश्नदेवाँ अभि वर्पसा भूत् ॥
स्वर रहित पद पाठसः । वाजम् । याता । अपदुःऽपदा । यन् । स्वःऽसाता । परि । सदत् । सनिष्यन् । अनर्वा । यत् । शतऽदुरस्य । वेदः । घ्नन् । शिश्नऽदेवान् । अभि । वर्पसा । भूत् ॥ १०.९९.३
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 99; मन्त्र » 3
अष्टक » 8; अध्याय » 5; वर्ग » 14; मन्त्र » 3
अष्टक » 8; अध्याय » 5; वर्ग » 14; मन्त्र » 3
विषय - सदाचारी पुरुष को प्रतिष्ठा लाभ।
भावार्थ -
(सः वाजं याता) वह महान् ऐश्वर्य को प्राप्त करता है। वह (अप-दुः-पदा) दुःख-संवेदना से रहित, सुखमय वा दुष्टाचार से रहित पुण्य मार्ग से (यन्) जाता हुआ (स्वः-साता) सुख लाभ के निमित्त (परि सदत्) सर्वत्र विराजता या आगे बढ़ता है। और (यत्) जो (अनर्वा) अहिंसक होकर (शत-दुरस्य वेदः) सैकड़ों द्वारों वाले प्रभु के वेद्य, ऐश्वर्य या ज्ञान को (सनिष्यन्) सेवन करना चाहता हुआ (वर्चसा) अपने बल से (शिश्न-देवान्) मूल इन्द्रिय सम्बन्धी कामनायुक्त भावों को (घ्नन) विनष्ट करता हुआ (अभि भूत्) सामर्थ्यवान् हो। मनुष्य सदाचार से चले, सुख के लिये निष्ठा से रहे। अहिंसक होकर शतद्वार अथवा शत वर्ष अवधि तक जीने वाले देह के परम सुख ब्रह्मचर्य पूर्वक प्राप्त करे।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ऋषिर्वम्रो वैखानसः॥ इन्द्रो देवता॥ छन्दः- १, ७, ११ निचृत् त्रिष्टुप्। २, ५, ९, १२ त्रिष्टुप्। ३, ६ विराट् त्रिष्टुप्। ४ आसुरी स्वराडार्ची निचृत् त्रिष्टुप्। ८ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप्। १० पादनिचृत् त्रिष्टुप् ॥ द्वादशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें