Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 2 के सूक्त 11 के मन्त्र
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 2/ सूक्त 11/ मन्त्र 20
    ऋषिः - गृत्समदः शौनकः देवता - इन्द्र: छन्दः - पङ्क्तिः स्वरः - पञ्चमः

    अ॒स्य सु॑वा॒नस्य॑ म॒न्दिन॑स्त्रि॒तस्य॒ न्यर्बु॑दं वावृधा॒नो अ॑स्तः। अव॑र्तय॒त्सूर्यो॒ न च॒क्रं भि॒नद्ब॒लमिन्द्रो॒ अङ्गि॑रस्वान्॥

    स्वर सहित पद पाठ

    अ॒स्य । सु॒वा॒नस्य॑ । म॒न्दिनः॑ । त्रि॒तस्य॑ । नि । अर्बु॑दम् । व॒वृ॒धा॒नः । अ॒स्त॒रित्य॑स्तः । अव॑र्तयत् । सूर्यः॑ । न । च॒क्रम् । भि॒नत् । व॒लम् । इन्द्रः॑ । अङ्गि॑रस्वान् ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    अस्य सुवानस्य मन्दिनस्त्रितस्य न्यर्बुदं वावृधानो अस्तः। अवर्तयत्सूर्यो न चक्रं भिनद्बलमिन्द्रो अङ्गिरस्वान्॥

    स्वर रहित पद पाठ

    अस्य। सुवानस्य। मन्दिनः। त्रितस्य। नि। अर्बुदम्। ववृधानः। अस्तरित्यस्तः। अवर्तयत्। सूर्यः। न। चक्रम्। भिनत्। बलम्। इन्द्रः। अङ्गिरस्वान्॥

    ऋग्वेद - मण्डल » 2; सूक्त » 11; मन्त्र » 20
    अष्टक » 2; अध्याय » 6; वर्ग » 6; मन्त्र » 5

    भावार्थ -
    ( इन्द्रः सूर्यः ) तेजस्वी सूर्य और विद्युत् जिस प्रकार ( अंगिरस्वान् ) तेज, ताप और वायु से युक्त होकर ( बलम् भिनत् ) मेघ को छिन्न भिन्न करता है और ( चक्रम् अवर्तयत् ) चक्र, दिक् चक्र को कपांता या विद्युत् यन्त्र के चक्र को चलाता है, इस उत्पन्न सुप्रसन्न जगत् के उपकारार्थ ( वावृधानः ) बढ़ता हुआ ( अर्बुदं ) मेघ को ( नि अस्तः ) उत्पन्न करता और फैलाता है। उसी प्रकार ( इन्द्रः ) ऐश्वर्यवान् शत्रुनाशकारी ( अङ्गिरस्वान् ) अंगारों के समान दाहकारी, शत्रुओं को भस्म कर देनेवाले, वीर पुरुषों का स्वामी होकर ( अस्य ) इस ( सुवानस्य ) समस्त ऐश्वर्यों के उत्पन्न करने वाले या अभिषेक करने वाले ( मन्दिनः ) अति हर्ष से युक्त ( त्रितस्य ) संघ बल, सैन्य बल और धन बल तीनों प्रकार के साधनों से सम्पन्न राष्ट्र के हित के लिये ( अर्बुदं ) लक्षों सैन्य को ( वावृधानः ) बढ़ाता हुआ उसको (नि अस्तः) खूब विस्तृत करे । वह ( सूर्यः न ) सूर्य के समान ( चक्रं ) द्वादश राज चक्र को ( अवर्तयत् ) संचालित करे और ( वलम् ) घेरने वाले शत्रु को ( अभिनत् ) छिन्न भिन्न करे ।

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - गृत्समद ऋषि: ॥ इन्द्रो देवता ॥ छन्दः– १, ८, १०, १३, १०, २० पङ्क्तिः। २,९ भुरिक् पङ्क्तिः । ३, ४, ११, १२, १४, १८ निचृत् पङ्क्तिः । ७ विराट् पङ्क्तिः । ५, १६, १७ स्वराड् बृहती भुरिक् बृहती १५ बृहती । २१ त्रिष्टुप ॥ एकविंशर्चं सूक्तम् ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top