ऋग्वेद - मण्डल 3/ सूक्त 1/ मन्त्र 23
ऋषिः - गाथिनो विश्वामित्रः
देवता - अग्निः
छन्दः - स्वराट्पङ्क्ति
स्वरः - पञ्चमः
इळा॑मग्ने पुरु॒दंसं॑ स॒निं गोः श॑श्वत्त॒मं हव॑मानाय साध। स्यान्नः॑ सू॒नुस्तन॑यो वि॒जावाग्ने॒ सा ते॑ सुम॒तिर्भू॑त्व॒स्मे॥
स्वर सहित पद पाठइळा॑म् । अ॒ग्ने॒ । पु॒रु॒ऽदंस॑म् । स॒निम् । गोः । श॒श्व॒त्ऽत॒मम् । हव॑मानाय । सा॒ध॒ । स्यात् । नः॒ । सू॒नुः । तन॑यः । वि॒जाऽवा॑ । अ॒ग्ने॒ । सा । ते॒ । सु॒ऽम॒तिः । भू॒तु॒ । अ॒स्मे इति॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
इळामग्ने पुरुदंसं सनिं गोः शश्वत्तमं हवमानाय साध। स्यान्नः सूनुस्तनयो विजावाग्ने सा ते सुमतिर्भूत्वस्मे॥
स्वर रहित पद पाठइळाम्। अग्ने। पुरुऽदंसम्। सनिम्। गोः। शश्वत्ऽतमम्। हवमानाय। साध। स्यात्। नः। सूनुः। तनयः। विजाऽवा। अग्ने। सा। ते। सुऽमतिः। भूतु। अस्मे इति॥
ऋग्वेद - मण्डल » 3; सूक्त » 1; मन्त्र » 23
अष्टक » 2; अध्याय » 8; वर्ग » 16; मन्त्र » 8
अष्टक » 2; अध्याय » 8; वर्ग » 16; मन्त्र » 8
विषय - राष्ट्र तेजस्वी राजा का वर्णन।
भावार्थ -
हे (अग्ने) अग्रणी नायक ! राजन् ! तू (इळाम्) स्तुति करने योग्य वाणी और भूमि को और (पुरुदंसं) बहुत से कर्म करने के लिये आश्रय भूत (गो: सनिम्) गवादि पशुओं को देने वाली भूमि तथा ज्ञानवाणी को देने वाली (इळाम्) वेदवाणी या स्तुति को (हवमानाय) सब पदार्थों के देने वाले के लिये (साध) सिद्ध कर, (नः सूनुः) हमारा पुत्र और (तनयः) पौत्र भी (विजावा) विविध सन्तानों और ऐश्वर्यों से प्रसिद्ध (स्यात्) हो । हे (अग्ने) अग्रणी नायक ! हे विद्वन् ! (ते) तेरी (सा) वह (सुमतिः) शुभ मति और ज्ञान (अस्मे) हमारे कल्याण के लिये हो । इति षोडशो वर्गः॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - गाथिनो विश्वामित्र ऋषिः॥ अग्निर्देवता॥ छन्दः- १, ३, ४, ५, ९, ११,१२, १५, १७, १९, २० निचृत् त्रिष्टुप्। २, ६, ७, १३, १४ त्रिष्टुप्। १०, २१ विराट् त्रिष्टुप्। २२ ज्योतिष्मती त्रिष्टुप्। ८, १६, २३ स्वराट् पङ्क्तिः। १८ भुरिक् पङ्क्तिः॥ त्रयोविंशत्यर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें