Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 3 के सूक्त 53 के मन्त्र
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 3/ सूक्त 53/ मन्त्र 24
    ऋषिः - गोपवन आत्रेयः सप्तवध्रिर्वा देवता - इन्द्र: छन्दः - त्रिष्टुप् स्वरः - धैवतः

    इ॒मे इ॑न्द्र भर॒तस्य॑ पु॒त्रा अ॑पपि॒त्वं चि॑कितु॒र्न प्र॑पि॒त्वम्। हि॒न्वन्त्यश्व॒मर॑णं॒ न नित्यं॒ ज्या॑वाजं॒ परि॑ णयन्त्या॒जौ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    इ॒मे । इ॒न्द्र॒ । भ॒र॒तस्य॑ । पु॒त्राः । अ॒प॒ऽपि॒त्वम् । चि॒कि॒तुः॒ । न । प्र॒ऽपि॒त्वम् । हि॒न्वन्ति॑ । अश्व॑म् । अर॑णम् । न । नित्य॑म् । ज्या॒ऽवाज॑म् । परि॑ । न॒य॒न्ति॒ । आ॒जौ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    इमे इन्द्र भरतस्य पुत्रा अपपित्वं चिकितुर्न प्रपित्वम्। हिन्वन्त्यश्वमरणं न नित्यं ज्यावाजं परि णयन्त्याजौ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    इमे। इन्द्र। भरतस्य। पुत्राः। अपऽपित्वम्। चिकितुः। न। प्रऽपित्वम्। हिन्वन्ति। अश्वम्। अरणम्। न। नित्यम्। ज्याऽवाजम्। परि। नयन्ति। आजौ॥

    ऋग्वेद - मण्डल » 3; सूक्त » 53; मन्त्र » 24
    अष्टक » 3; अध्याय » 3; वर्ग » 23; मन्त्र » 4

    भावार्थ -

    हे (इन्द्र) ऐश्वर्यवन् ! (इमे) ये (भरतस्य) अपने भरण पोषण करने वाले स्वामी के (पुत्राः) पुत्र के समान भृत्य, सैनिक लोग (चिकितुः न) ज्ञानवान् पुरुष के समान (अपपित्वम्) दूर हो जाना, भागना या पीछे हटना और (प्रपित्वम्) आगे बढ़ना, अपयान और प्रयाण (हिन्वन्ति) करते हैं। और वे (अरणं) प्रेरित (अश्वं न) अश्व के समान (नित्यं) नित्य (आजौ) संग्राम-काल में (ज्यावाजं) धनुष की डोरी का घोष (परि नयन्ति) आगे पहुंचाते हैं। अथवा वे प्रयाण और अपयान, आगे बढ़ना और पीछे हटना दोनों कार्य (चिकितुः) ज्ञानें। (अश्वं हिन्वन्ति) अश्व-सैन्य को आगे बढ़ावें और (ज्यावाजं) शत्रुओं को मारने वाली धनुष की डोरी वा सेना के द्वारा किये जाने वाले बल-कार्य, संग्राम को आगे बढ़ावें। इति त्रयोविंशो वर्गः॥ इति चतुर्थोऽनुवाकः॥

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर -

    विश्वामित्र ऋषिः॥ १ इन्द्रापर्वतौ। २–१४, २१-२४ इन्द्रः। १५, १६ वाक्। १७—२० रथाङ्गानि देवताः॥ छन्दः- १, ५,९, २१ निचृत्त्रिष्टुप्। २, ६, ७, १४, १७, १९, २३, २४ त्रिष्टुप्। ३, ४, ८, १५ स्वराट् त्रिष्टुप्। ११ भुरिक् त्रिष्टुप्। १२,२२ अनुष्टुप्। २० भुरिगनुष्टुप्। १०,१६ निचृज्जगती। १३ निचृद्गायत्री। १८ निचृद् बृहती॥ चतुर्विंशत्यृचं सूक्तम्।

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top