ऋग्वेद - मण्डल 5/ सूक्त 42/ मन्त्र 4
समि॑न्द्र णो॒ मन॑सा नेषि॒ गोभिः॒ सं सू॒रिभि॑र्हरिवः॒ सं स्व॒स्ति। सं ब्रह्म॑णा दे॒वहि॑तं॒ यदस्ति॒ सं दे॒वानां॑ सुम॒त्या य॒ज्ञिया॑नाम् ॥४॥
स्वर सहित पद पाठसम् । इ॒न्द्र॒ । नः॒ । मन॑सा । ने॒षि॒ । गोभिः॑ । सम् । सू॒रिऽभिः॑ । ह॒रि॒ऽवः॒ । सम् । स्व॒स्ति । सम् । ब्रह्म॑णा । दे॒वऽहि॑त॒म् । यत् । अस्ति॑ । सम् । दे॒वाना॑म् । सु॒ऽम॒त्या । य॒ज्ञिया॑नाम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
समिन्द्र णो मनसा नेषि गोभिः सं सूरिभिर्हरिवः सं स्वस्ति। सं ब्रह्मणा देवहितं यदस्ति सं देवानां सुमत्या यज्ञियानाम् ॥४॥
स्वर रहित पद पाठसम्। इन्द्र। नः। मनसा। नेषि। गोभिः। सम्। सूरिऽभिः। हरिऽवः। सम्। स्वस्ति। सम्। ब्रह्मणा। देवऽहितम्। यत्। अस्ति। सम्। देवानाम्। सुऽमत्या। यज्ञियानाम् ॥४॥
ऋग्वेद - मण्डल » 5; सूक्त » 42; मन्त्र » 4
अष्टक » 4; अध्याय » 2; वर्ग » 17; मन्त्र » 4
अष्टक » 4; अध्याय » 2; वर्ग » 17; मन्त्र » 4
विषय - राजा विद्वान् के कर्तव्य, ज्ञान वितरण ।
भावार्थ -
भा०—हे ( हरिवः ) उत्तम मनुष्यों के स्वामिन्! हे अश्वादि सैन्य के स्वामिन् ! हे (इन्द्र) ऐश्वर्यवन् ! तू (नः) हमें ( मनसा ) उत्तम मन और (गोभिः) उत्तम वाणियों, भूमियों और इन्द्रियों से (यत् देवहितं अस्ति ) जो विद्वानों वा हम कामनाशील पुरुषों को हितकारक है या विद्वानों में स्थित ज्ञानादि है उसे ( सं नेषि ) प्राप्त करा । (नः) हमें ( सूरिभिः) विद्वानों से हितकारी ज्ञान ( सं नेषि ) प्राप्त करा । हमें ( स्वस्ति ) सुखदायक प्रकार से ( देव-हितंयद् यद् अस्ति ) जो भी दिव्य पदार्थों में ग्राह्य तत्व हो वह ( सं नेषि ) अच्छी प्रकार प्राप्त करा । हमें तू ( ब्रह्मणा ) वेद ज्ञान और धन से भी जो ( देवहितं अस्ति ) दानशील पुरुषों के योग्य हो वह प्राप्त करा । और ( यज्ञियानां ) पूजा सत्कार के योग्य ( देवानां सुमत्या ) विद्वान् पुरुषों की उत्तम बुद्धि द्वारा भी हमें (देव-हितं) विद्वानों में विद्यमान ज्ञान ( सं नेषि ) प्राप्त करा ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - अत्रिर्ऋषिः ॥ विश्वेदेवा देवताः ॥ छन्द:-१, ४, ६, ११, १२, १५, १६, १८ निचृत् त्रिष्टुप् । २ विराट् त्रिष्टुप् । ३, ५, ७, ८,९, १३,१४ त्रिष्टुप् । १७ याजुषी पंक्ति: । १० भुरिक् पंक्तिः ॥ अष्टादशर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें