ऋग्वेद - मण्डल 5/ सूक्त 46/ मन्त्र 2
ऋषिः - सदापृण आत्रेयः
देवता - विश्वेदेवा:
छन्दः - भुरिक्पङ्क्ति
स्वरः - पञ्चमः
अग्न॒ इन्द्र॒ वरु॑ण॒ मित्र॒ देवाः॒ शर्धः॒ प्र य॑न्त॒ मारु॑तो॒त वि॑ष्णो। उ॒भा नास॑त्या रु॒द्रो अध॒ ग्नाः पू॒षा भगः॒ सर॑स्वती जुषन्त ॥२॥
स्वर सहित पद पाठअग्ने॑ । इन्द्र॑ । वरु॑ण । मित्र॑ । देवाः॑ । शर्धः॑ । प्र । य॒न्त॒ । मारु॑त । उ॒त । वि॒ष्णो॒ इति॑ । उ॒भा । नास॑त्या । रु॒द्रः । अध॑ । ग्नाः । पू॒षा । भगः॑ । सर॑स्वती । जु॒ष॒न्त॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
अग्न इन्द्र वरुण मित्र देवाः शर्धः प्र यन्त मारुतोत विष्णो। उभा नासत्या रुद्रो अध ग्नाः पूषा भगः सरस्वती जुषन्त ॥२॥
स्वर रहित पद पाठअग्ने। इन्द्र। वरुण। मित्र। देवाः। शर्धः। प्र। यन्त। मारुत। उत। विष्णो इति। उभा। नासत्या। रुद्रः। अध। ग्नाः। पूषा। भगः। सरस्वती। जुषन्त ॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 5; सूक्त » 46; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 2; वर्ग » 28; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 2; वर्ग » 28; मन्त्र » 2
विषय - प्रतिक्षत्र आत्रेय ऋषिः ॥ १ – ६ विश्वेदेवाः॥ ८ देवपत्न्यो देवताः ॥ छन्दः—१ भुरिग्जगती । ३, ५, ६ निचृज्जगती । ४, ७ जगती । २, ८ निचृत्पंक्तिः ॥ अष्टर्चं सूक्तम् ॥
भावार्थ -
भा०-हे (अग्ने) तेजस्विन्, विद्वन् ! हे ( इन्द्र) ऐश्वर्यवन् ! हे शत्रुहन्तः ! हे ( वरुण ) श्रेष्ठ पुरुष, हे उत्तम पद के लिये वरने योग्य और प्रजा के कष्टों को वारण करने वाले ! हे ( मित्र ) स्नेही ! हे प्रजा को मरण से बचाने वाले, प्रजा के प्राण, जीवन, धनादि के पालक ! हे ( देवाः) विद्वान् व्यवहारकुशल, विजिगीषु पुरुषो ! हे ( मारुत ) वायु वेग से युक्त वीरगण ! हे विद्वान् पुरुष जनो ! हे ( विष्णो ) व्यापक, सर्वप्रिय पुरुष ! आप सब लोग ( शर्धः प्र यन्त ) बल प्राप्त करो । और ( नासत्या ) कभी परस्पर असत्याचरण न करने वाले स्त्री पुरुष वा गुरु शिष्य ! ( रुद्रः ) दुष्टों का रुलाने वाला सेनापति विद्याओं का उपदेशक गुरु ( अध ) और (पुषा ) प्रजापोषक, (भगः )ऐश्वर्य वान् ( सरस्वती ) उत्तम ज्ञानवाली विदुषी स्त्री ये सब भी ( ग्नाः जुषन्त ) उत्तम गमन योग्य वाणियों, भूमियों तथा गमनयोग्य पद्धतियों का प्रेमपूर्वक सेवन एवं प्रयोग करें ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - प्रतिक्षत्र आत्रेय ऋषिः ॥ १ – ६ विश्वेदेवाः॥ ८ देवपत्न्यो देवताः ॥ छन्दः—१ भुरिग्जगती । ३, ५, ६ निचृज्जगती । ४, ७ जगती । २, ८ निचृत्पंक्तिः ॥ अष्टर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें