ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 4/ मन्त्र 1
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - अग्निः
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
यथा॑ होत॒र्मनु॑षो दे॒वता॑ता य॒ज्ञेभिः॑ सूनो सहसो॒ यजा॑सि। ए॒वा नो॑ अ॒द्य स॑म॒ना स॑मा॒नानु॒शन्न॑ग्न उश॒तो य॑क्षि दे॒वान् ॥१॥
स्वर सहित पद पाठयथा॑ । हो॒तः॒ । मनु॑षः । दे॒वऽता॑ता । य॒ज्ञेभिः॑ । सू॒नो॒ इति॑ । स॒ह॒सः॒ । यजा॑सि । ए॒व । नः॒ । अ॒द्य । स॒म॒ना । स॒मा॒नान् । उ॒शन् । अ॒ग्ने॒ । उ॒श॒सः । य॒क्षि॒ । दे॒वान् ॥
स्वर रहित मन्त्र
यथा होतर्मनुषो देवताता यज्ञेभिः सूनो सहसो यजासि। एवा नो अद्य समना समानानुशन्नग्न उशतो यक्षि देवान् ॥१॥
स्वर रहित पद पाठयथा। होतः। मनुषः। देवऽताता। यज्ञेभिः। सूनो इति। सहसः। यजासि। एव। नः। अद्य। समना। समानान्। उशन्। अग्ने। उशतः। यक्षि। देवान् ॥१॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 4; मन्त्र » 1
अष्टक » 4; अध्याय » 5; वर्ग » 5; मन्त्र » 1
अष्टक » 4; अध्याय » 5; वर्ग » 5; मन्त्र » 1
विषय - अग्नि । नायक होने योग्य गुण ।
भावार्थ -
(यथा ) जिस प्रकार ( मनुषः ) मननशील विद्वान् मनुष्य ( यज्ञेभिः ) यज्ञों से ( देवताता ) विद्वानों द्वारा करने योग्य यज्ञ के अवसर पर ( यजाति ) यज्ञ करता, यथायोग्य सत्कार, दान आदि करता है । हे ( होतः ) दान देने वाले ! हे ( सहसः सूनो ) शत्रु पराभवकारी सैन्य बल के सञ्चालक सेनापते बल के देने वाले ! हे (अग्ने ) विद्वन् अग्र नायक ! हे प्रभो ! तू भी ( एव ) उसी प्रकार ( अद्य ) आज ( देवान् ) धनैश्वर्यादि कामना करने वाले ( उशतः ) तुझे चाहते हुए ( समानान् ) पदाधिकार में समान बलवीर्य वाले, वा मन सहित रहने वाले ( नः ) हम लोगों को ( समना ) संग्राम वा यज्ञादि के अवसर पर ( यक्षि ) उत्तम वेतन सुख ऐश्वर्यादि देता और संगत कर हमें सुप्रबद्ध करता है, तू ही हमारा नायक होने योग्य है ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषिः ॥ अग्निर्देवता ॥ छन्दः – १ त्रिष्टुप् । २, ५, ६, ७ भुरिक् पंक्ति: । ३, ४ निचृत् पंक्तिः । ८ पंक्ति: । अष्टर्चं सूक्तम् ।
इस भाष्य को एडिट करें