ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 19/ मन्त्र 2
त्वं ह॒ त्यदि॑न्द्र॒ कुत्स॑मावः॒ शुश्रू॑षमाणस्त॒न्वा॑ सम॒र्ये। दासं॒ यच्छुष्णं॒ कुय॑वं॒ न्य॑स्मा॒ अर॑न्धय आर्जुने॒याय॒ शिक्ष॑न् ॥२॥
स्वर सहित पद पाठत्वम् । ह॒ । त्यत् । इ॒न्द्र॒ । कुत्स॑म् । आ॒वः॒ । शुश्रू॑षमाणः । त॒न्वा॑ । स॒ऽम॒र्ये । दास॑म् । यत् शुष्ण॑म् । कुय॑वम् । नि । अ॒स्मै॒ । अर॑न्धयः । आ॒र्जु॒ने॒याय॑ । शिक्ष॑न् ॥
स्वर रहित मन्त्र
त्वं ह त्यदिन्द्र कुत्समावः शुश्रूषमाणस्तन्वा समर्ये। दासं यच्छुष्णं कुयवं न्यस्मा अरन्धय आर्जुनेयाय शिक्षन् ॥२॥
स्वर रहित पद पाठत्वम्। ह। त्यत्। इन्द्र। कुत्सम्। आवः। शुश्रूषमाणः। तन्वा। सऽमर्ये। दासम्। यत् शुष्णम्। कुयवम्। नि। अस्मै। अरन्धयः। आर्जुनेयाय। शिक्षन् ॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 19; मन्त्र » 2
अष्टक » 5; अध्याय » 2; वर्ग » 29; मन्त्र » 2
अष्टक » 5; अध्याय » 2; वर्ग » 29; मन्त्र » 2
विषय - मुख्य पद के योग्य गुण । उसके प्रयोजन। शत्रु विनाश का उपदेश ।
भावार्थ -
हे ( इन्द्र ) ऐश्वर्यवन् ! ( त्वं ह ) तू निश्चय ही ( त्यत् कुत्सम् ) उस शत्रु को काट गिराने वाले शस्त्र बल को (आव:) प्राप्त कर । ( शुश्रूषमाणः ) उत्तम ज्ञान और प्रजा की प्रार्थना को ध्यानपूर्वक सुनता हुआ ( तन्वा ) विस्तृत राष्ट्रबल वा सैन्य बल से (अस्मै आर्जुनेयाय) इस पृथ्वी के ऊपर रहने वाले प्रजाजन के उपकार के लिये ( दासं ) प्रजा के नाशक, ( शुष्णं ) प्रजा को शोषण करने वाले ( कु-यवम् ) निन्दित अन्न खाने वाले वा कुत्सित उपायों से मारने योग्य पुरुष को (शिक्षन् ) शिक्षा देता हुआ ( अरन्धयः ) दण्डित और विनाश कर।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वसिष्ठ ऋषिः।। इन्द्रो देवता ॥ छन्दः - १, ५ त्रिष्टुप् । ३, ६ निचृत्त्रिष्टुप् । ७, ९, १० विराट् त्रिष्टुप् । २ निचृत्पंक्ति: । ४ पंक्ति: । ८, ११ भुरिक् पंक्तिः ॥॥ एकादशर्चं सूक्तम् ।।
इस भाष्य को एडिट करें