ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 2/ मन्त्र 11
आ या॑ह्यग्ने समिधा॒नो अ॒र्वाङिन्द्रे॑ण दे॒वैः स॒रथं॑ तु॒रेभिः॑। ब॒र्हिर्न॒ आस्ता॒मदि॑तिः सुपु॒त्रा स्वाहा॑ दे॒वा अ॒मृता॑ मादयन्ताम् ॥११॥
स्वर सहित पद पाठआ । या॒हि॒ । अ॒ग्ने॒ । स॒म्ऽइ॒धा॒नः । अ॒र्वाङ् । इन्द्रे॑ण । दे॒वैः । स॒ऽरथ॑म् । तु॒रेभिः॑ । ब॒र्हिः । नः॒ । आस्ता॑म् । अदि॑तिः । सु॒ऽपु॒त्रा । स्वाहा॑ । दे॒वाः । अ॒मृताः॑ । मा॒द॒य॒न्ता॒म् ॥
स्वर रहित मन्त्र
आ याह्यग्ने समिधानो अर्वाङिन्द्रेण देवैः सरथं तुरेभिः। बर्हिर्न आस्तामदितिः सुपुत्रा स्वाहा देवा अमृता मादयन्ताम् ॥११॥
स्वर रहित पद पाठआ। याहि। अग्ने। सम्ऽइधानः। अर्वाङ्। इन्द्रेण। देवैः। सऽरथम्। तुरेभिः। बर्हिः। नः। आस्ताम्। अदितिः। सुऽपुत्रा। स्वाहा। देवाः। अमृताः। मादयन्ताम् ॥११॥
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 2; मन्त्र » 11
अष्टक » 5; अध्याय » 2; वर्ग » 2; मन्त्र » 6
अष्टक » 5; अध्याय » 2; वर्ग » 2; मन्त्र » 6
विषय - अग्निवत् सेना नायक का वर्णन । उसकी सुपुत्रवती माता से तुलना ।
भावार्थ -
( समिधान: अग्निः यथा इन्द्रेण देवैः तुरेभिः अर्वाङ् आ याति ) अच्छी प्रकार दीप्तियुत अग्नि वा सूर्य-प्रकाश जिस प्रकार विद्युत्, मेघ और जलादि देने वाले वायुगण तथा दीप्ति युक्त प्रकाशों, रोगनाशक और अतिवेगयुक्त गुणों सहित ( स-रथं ) समान रंगरूप में हमें प्राप्त होता है उसी प्रकार हे ( अग्ने ) तेजस्विन् ! विद्वन् ! नायक ! तू भी ( समिधान: ) अच्छी प्रकार तेजस्वी होकर (इन्द्रेण) ऐश्वर्य युक्त राष्ट्र और ( तुरेभि: ) शत्रु बल के नाशक और आशु कार्य करने वाले वीरों, ( देवैः ) उत्तम विद्वानों सहित ( अर्वाङ् आयाहि ) हमें विनय युक्त होकर वा ( अर्वाङ् ) अश्वोदि से युक्त होकर आ, प्राप्त हो । (बर्हिः न ) कुशा के आसन पर विद्वान् के समान (बर्हिः) वृद्धिशील राष्ट्र वा प्रजाजन के ऊपर ( आस्ताम् ) विराजे । वह ( स्वाहा ) उत्तम वचन, सत्य क्रिया और शुभ से ( सुपुत्रा अदितिः ) उत्तम पुत्रों की माता के समान, (अदितिः ) अखण्ड शासन और अदीन स्वभाव वाली हो । और ( देवाः ) देव, विद्वान्गण ( अमृताः ) राज्यों में दीर्घायु, मृत्युभय से रहित होकर ( मादयन्ताम् ) स्वयं सुखी हों और अन्यों को भी सुखी करें । इति द्वितीयो वर्गः ॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वसिष्ठ ऋषि: ।। आप्रं देवता ॥ छन्दः – १, ९ विराट् त्रिष्टुप् । २, ४ त्रिष्टुप् । ३, ६, ७, ८, १०, ११ निचृत्त्रिष्टुप् । ५ पंक्तिः ॥ एकादशर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें