ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 3/ मन्त्र 3
उद्यस्य॑ ते॒ नव॑जातस्य॒ वृष्णोऽग्ने॒ चर॑न्त्य॒जरा॑ इधा॒नाः। अच्छा॒ द्याम॑रु॒षो धू॒म ए॑ति॒ सं दू॒तो अ॑ग्न॒ ईय॑से॒ हि दे॒वान् ॥३॥
स्वर सहित पद पाठउत् । यस्य॑ । ते॒ । नव॑ऽजातस्य । वृष्णः॑ । अग्ने॑ । चर॑न्ति । अ॒जराः॑ । इ॒धा॒नाः । अच्छ॑ । द्याम् । अ॒रु॒षः । धू॒मः । ए॒ति॒ । सम् । दू॒तः । अ॒ग्ने॒ । ईय॑से । हि । दे॒वान् ॥
स्वर रहित मन्त्र
उद्यस्य ते नवजातस्य वृष्णोऽग्ने चरन्त्यजरा इधानाः। अच्छा द्यामरुषो धूम एति सं दूतो अग्न ईयसे हि देवान् ॥३॥
स्वर रहित पद पाठउत्। यस्य। ते। नवऽजातस्य। वृष्णः। अग्ने। चरन्ति। अजराः। इधानाः। अच्छ। द्याम्। अरुषः। धूमः। एति। सम्। दूतः। अग्ने। ईयसे। हि। देवान् ॥३॥
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 3; मन्त्र » 3
अष्टक » 5; अध्याय » 2; वर्ग » 3; मन्त्र » 3
अष्टक » 5; अध्याय » 2; वर्ग » 3; मन्त्र » 3
विषय - अग्नि की लपटों के तुल्य राजा के अन्यवीरों का वर्णन।
भावार्थ -
जिस प्रकार ( नवजातस्य अजराः इधाना उत् चरन्ति ). नये उत्पन्न अग्नि से गतिशील जलते लपट ऊपर उठते हैं ( द्याम् धूमः अच्छ एति ) आकाश की ओर घूम उठता है, ( दूतः सन् देवान् ईयसे ) अति सन्तापदायक तप्त होकर किरणों को प्रकट करता है इसी प्रकार हे ( अग्ने ) अग्रणी नायक ! राजन् ! विद्वन् ! ( यस्य नवजातस्य ) जिस नये, विद्वान् या पदाधिकारी रूप से बने ( वृष्णः ) सुखों के वर्षक, बलवान्, प्रबन्धक ( ते ) तेरे ( इधानाः ) तेजस्वी ( अजराः ) शत्रु कण्टकों को उखाड़ देने वाले पुरुष ( उत्-चरन्ति ) उत्तम पद पर नियुक्त होकर राष्ट्र में विचरते हैं वह तू ( धूमः ) शत्रुओं को कंपा देने वाला, रोषरहित, तेजस्वी होकर ( द्याम् अच्छ एति ) सूर्यवत् तेजस्वी उच्च पद को प्राप्त होता है । वह ही हे ( अग्ने ) अग्निवत् तेजस्विन् ! तू ( दूतः ) शत्रुओं को सन्तापदायी होकर ही ( देवान् ) विद्वान् पुरुषों को (सम् ईयसे ) अच्छी तरह से प्राप्त हो ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वसिष्ठ ऋषि: ।। अग्निर्देवता ॥ छन्दः – १, ९, १० विराट् त्रिष्टुप् । ४, ६, ७, ८ निचृत्त्रिष्टुप् । ५ त्रिष्टुप् । २ स्वराट् पंक्तिः । ३ भुरिक् पंक्तिः ।। । दशर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें