English
ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 63/ मन्त्र 1
उद्वे॑ति सु॒भगो॑ वि॒श्वच॑क्षा॒: साधा॑रण॒: सूर्यो॒ मानु॑षाणाम् । चक्षु॑र्मि॒त्रस्य॒ वरु॑णस्य दे॒वश्चर्मे॑व॒ यः स॒मवि॑व्य॒क्तमां॑सि ॥
स्वर सहित पद पाठउत् । ऊँ॒ इति॑ । ए॒ति॒ । सु॒ऽभगः॑ । वि॒श्वऽच॑क्षाः । साधा॑रणः । सूर्यः॑ । मानु॑षाणाम् । चक्षुः॑ । मि॒त्रस्य॑ । वरु॑णस्य । दे॒वः । चर्म॑ऽइव । यः । स॒म्ऽअवि॑व्यक् । तमां॑सि ॥
स्वर रहित मन्त्र
उद्वेति सुभगो विश्वचक्षा: साधारण: सूर्यो मानुषाणाम् । चक्षुर्मित्रस्य वरुणस्य देवश्चर्मेव यः समविव्यक्तमांसि ॥
स्वर रहित पद पाठउत् । ऊँ इति । एति । सुऽभगः । विश्वऽचक्षाः । साधारणः । सूर्यः । मानुषाणाम् । चक्षुः । मित्रस्य । वरुणस्य । देवः । चर्मऽइव । यः । सम्ऽअविव्यक् । तमांसि ॥ ७.६३.१
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 63; मन्त्र » 1
अष्टक » 5; अध्याय » 5; वर्ग » 5; मन्त्र » 1
अष्टक » 5; अध्याय » 5; वर्ग » 5; मन्त्र » 1
विषय - सूर्यवत् तेजस्वी पुरुष के कर्त्तव्य ।
भावार्थ -
जिस प्रकार ( सूर्यः ) सूर्य ( देवः ) प्रकाशयुक्त होकर ( तमांसि चर्म इव ) अन्धकारों को चर्म के समान ( सम् अविव्यक ) एक साथ ही छिन्न भिन्न कर देता है और ( मानुषाणां साधारणः ) सब मनुष्यों के प्रति एक समान प्रकाशित ( विश्व-चक्षा: उद् एति उ ) होकर सबको दिखाता हुआ उदित होता है और ( मित्रस्य वरुणस्य चक्षुः ) मित्र, दिन और वरुण रात्रि दोनों का भी प्रकाशक होता है उसी प्रकार (सु-भगः ) उत्तम ऐश्वर्यवान् ( सूर्यः ) सूर्य के समान तेजस्वी, ( मानुषाणां साधारणः ) सब मनुष्यों के प्रति एक समान और (विश्व-चक्षाः) सबका द्रष्टा, सबका मार्गदर्शी विद्वान् वा राजा भी ( मित्रस्य ) अपने स्नेही और ( वरुणस्य ) श्रेष्ठ पुरुष का भी ( चक्षुः ) नेत्र के समान मार्गदर्शक हो । वह ( देवः ) विद्वान् (तमांसि ) अज्ञान शोकादि अन्धकारों को ( चर्म इव सम् अविव्यक् ) चर्म के समान एक साथ ही अच्छी प्रकार छिन्न भिन्न करे । राजा शत्रु दल को छिन्न भिन्न करे ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वसिष्ठ ऋषिः ॥ १ – ५ सूर्यः । ५, ६ मित्रावरुणौ देवते ॥ छन्दः—१, ६ विराट् त्रिष्टुप् । २, ३, ४, ५ निचृत्त्रिष्टुप् ॥ षडृचं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें