English
ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 83/ मन्त्र 2
यत्रा॒ नर॑: स॒मय॑न्ते कृ॒तध्व॑जो॒ यस्मि॑न्ना॒जा भव॑ति॒ किं च॒न प्रि॒यम् । यत्रा॒ भय॑न्ते॒ भुव॑ना स्व॒र्दृश॒स्तत्रा॑ न इन्द्रावरु॒णाधि॑ वोचतम् ॥
स्वर सहित पद पाठयत्र॑ । नरः॑ । स॒म्ऽअय॑न्ते । कृ॒तऽध्व॑जः । यस्मि॑न् । आ॒जा । भव॑ति । किम् । च॒न । प्रि॒यम् । यत्र॑ । भय॑न्ते । भुव॑ना । स्वः॒ऽदृशः॑ । तत्र॑ । नः॒ । इ॒न्द्रा॒व॒रु॒णा॒ । अधि॑ । वो॒च॒त॒म् ॥
स्वर रहित मन्त्र
यत्रा नर: समयन्ते कृतध्वजो यस्मिन्नाजा भवति किं चन प्रियम् । यत्रा भयन्ते भुवना स्वर्दृशस्तत्रा न इन्द्रावरुणाधि वोचतम् ॥
स्वर रहित पद पाठयत्र । नरः । सम्ऽअयन्ते । कृतऽध्वजः । यस्मिन् । आजा । भवति । किम् । चन । प्रियम् । यत्र । भयन्ते । भुवना । स्वःऽदृशः । तत्र । नः । इन्द्रावरुणा । अधि । वोचतम् ॥ ७.८३.२
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 83; मन्त्र » 2
अष्टक » 5; अध्याय » 6; वर्ग » 4; मन्त्र » 2
अष्टक » 5; अध्याय » 6; वर्ग » 4; मन्त्र » 2
विषय - संग्राम के दो नायक इन्द्र, वरुण ।
भावार्थ -
( यत्र ) जिस संग्राम में ( कृत-ध्वजः नरः ) झण्डे हाथ लिये नाना नायक जन ( सम् अयन्त ) एक साथ प्रयाण करते हैं और ( यस्मिन् आजा) जिस संग्राम में (किंचन प्रियं भवति) शायद कुछ ही प्रिय होता हो अर्थात् ( किं च प्रियं न भवति ) कुछ भी प्रिय नहीं होता, ( यत्र ) जहां ( स्वर्दृशः ) सूर्यवत् तीव्र तीक्ष्ण दृष्टि वाले तेजस्वी पुरुष से ( भुवना ) समस्त श्लोक, प्राणी (भयन्ते ) भय करते हैं ( तत्र ) ऐसे संग्राम के अवसरों में ( इन्द्रा वरुणा ) इन्द्र, वरुण नाम पदाधिकारी जन ( नः अधि वोचतम् ) हम लोगों के अध्यक्ष होकर आज्ञा, शासन आदि किया करें ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वसिष्ठ ऋषिः ॥ इन्द्रावरुणौ देवते ॥ छन्दः - १, ३, ९ विराड् जगती। २,४,६ निचृज्जगती। ५ आर्ची जगती। ७, ८, १० आर्षी जगती॥ दशर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें