ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 99/ मन्त्र 3
इरा॑वती धेनु॒मती॒ हि भू॒तं सू॑यव॒सिनी॒ मनु॑षे दश॒स्या । व्य॑स्तभ्ना॒ रोद॑सी विष्णवे॒ते दा॒धर्थ॑ पृथि॒वीम॒भितो॑ म॒यूखै॑: ॥
स्वर सहित पद पाठइरा॑वती॒ इतीरा॑ऽवती । धे॒नु॒मती॒ इति॑ धे॒नु॒ऽमती॑ । हि । भू॒तम् । सु॒य॒व॒सिनी॒ इति॑ सु॒ऽय॒व॒सिनी॑ । मनु॑षे । द॒श॒स्या । वि । अ॒स्त॒भ्नाः॒ । रोद॑सी॒ इति॑ । वि॒ष्णो॒ इति॑ । ए॒ते इति॑ । दा॒धर्थ॑ । पृ॒थि॒वीम् । अ॒भितः॑ । म॒यूखैः॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
इरावती धेनुमती हि भूतं सूयवसिनी मनुषे दशस्या । व्यस्तभ्ना रोदसी विष्णवेते दाधर्थ पृथिवीमभितो मयूखै: ॥
स्वर रहित पद पाठइरावती इतीराऽवती । धेनुमती इति धेनुऽमती । हि । भूतम् । सुयवसिनी इति सुऽयवसिनी । मनुषे । दशस्या । वि । अस्तभ्नाः । रोदसी इति । विष्णो इति । एते इति । दाधर्थ । पृथिवीम् । अभितः । मयूखैः ॥ ७.९९.३
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 99; मन्त्र » 3
अष्टक » 5; अध्याय » 6; वर्ग » 24; मन्त्र » 3
अष्टक » 5; अध्याय » 6; वर्ग » 24; मन्त्र » 3
विषय - सर्वव्यापी प्रभु की महिमा का वर्णन ।
भावार्थ -
हे ( द्यावापृथिव्यौ ) आकाश और भूमि वा सूर्य और भूमि ! तुम दोनों (इरा-वती) जलों, अन्नों से युक्त तथा (धेनुमती) रस पान कराने वाली, गौ, वाणी तथा किरणों से युक्त, और ( मनुषे ) मनुष्य के लिये ( सु-यवसनी ) उत्तम अन्न वाली और ( दशस्या ) नाना सुख भोग देने वाली ( भूतम् ) होवो । हे ( विष्णो ) व्यापक प्रभो ! तू ( एते रोदसी ) इन दोनों पृथ्वी और आकाश को ( वि अस्तभ्नाः ) विशेष प्रकार से थामे है । और तू ( पृथिवीम् ) पृथिवी को ( अभितः ) सब ओर से ( मयूखैः ) किरणों से वा चारों ओर लगी खूटियों से जैसे, ( दाधर्थ ) धारण किये हुए है।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वसिष्ठ ऋषिः॥ १—३, ७ विष्णुः। ४—६ इन्द्राविष्णु देवते॥ छन्दः—१, ६ विराट् त्रिष्टुप्। २, ३ त्रिष्टुप्। ४, ५, ७ निचृत् त्रिष्टुप्॥ सप्तर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें