Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 5 के सूक्त 18 के मन्त्र
1 2 3 4 5
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 5/ सूक्त 18/ मन्त्र 3
    ऋषिः - दितो मृतवाहा आत्रेयः देवता - अग्निः छन्दः - भुरिगुष्णिक् स्वरः - ऋषभः

    तं वो॑ दी॒र्घायु॑शोचिषं गि॒रा हु॑वे म॒घोना॑म्। अरि॑ष्टो॒ येषां॒ रथो॒ व्य॑श्वदाव॒न्नीय॑ते ॥३॥

    स्वर सहित पद पाठ

    तम् । वः॒ । दी॒र्घायु॑ऽशोचिषम् । गि॒रा । हु॒वे॒ । म॒घोना॑म् । अरि॑ष्टः । येषा॑म् । रथः॑ । वि । अ॒श्व॒ऽदा॒व॒न् । ईय॑ते ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    तं वो दीर्घायुशोचिषं गिरा हुवे मघोनाम्। अरिष्टो येषां रथो व्यश्वदावन्नीयते ॥३॥

    स्वर रहित पद पाठ

    तम्। वः। दीर्घायुऽशोचिषम्। गिरा। हुवे मघोनाम्। अरिष्टः। येषाम्। रथः। वि। अश्वऽदावन्। ईयते ॥३॥

    ऋग्वेद - मण्डल » 5; सूक्त » 18; मन्त्र » 3
    अष्टक » 4; अध्याय » 1; वर्ग » 10; मन्त्र » 3
    Acknowledgment

    संस्कृत (1)

    विषयः

    पुनस्तमेव विषयमाह ॥

    अन्वयः

    हे मनुष्या ! येषां मघोनां वोऽरिष्टो रथो वीयते तानहं हुवे। हे अश्वदावन् गृहस्थ ! त्वत्कल्याणाय तं दीर्घायुशोचिषमतिथिमहं गिरा हुवे ॥३॥

    पदार्थः

    (तम्) (वः) युष्माकम् (दीर्घायुशोचिषम्) दीर्घमायुः शोचिः पवित्रकरं यस्य तम् (गिरा) (हुवे) आह्वये (मघोनाम्) बहुधनयुक्तानाम् (अरिष्टः) अहिंसनीयः (येषाम्) अतिथीनाम् (रथः) यानम् (वि) (अश्वदावन्) योऽश्वान् व्याप्तिकरान् विज्ञानादिगुणान् ददाति तत्सम्बुद्धौ (ईयते) गच्छति ॥३॥

    भावार्थः

    येऽहिंसादिधर्मयुक्ता मनुष्याश्चिरञ्जीविनो धार्मिकानतिथीन् सेवन्ते तेऽपि दीर्घायुषः श्रीमन्तो भूत्वाऽऽनन्दिता जायन्ते ॥३॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    हिन्दी (3)

    विषय

    फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

    पदार्थ

    हे मनुष्यो ! (येषाम्) जिन अतिथियों और (मघोनाम्) बहुत धन से युक्त (वः) आप लोगों का (अरिष्टः) नहीं हिंसा करने योग्य (रथः) वाहन (वि, ईयते) विशेषता से चलता है, उनका मैं (हुवे) आह्वान करता हूँ और हे (अश्वदावन्) व्याप्त करनेवाले विज्ञान आदि गुणों के दाता गृहस्थ ! आपके कल्याण के लिये (तम्) उस (दीर्घायुशोचिषम्) दीर्घ अर्थात् अधिक अवस्था पवित्र करनेवाली जिसकी ऐसे अतिथि विद्वान् का मैं (गिरा) वाणी से आह्वान करता हूँ ॥३॥

    भावार्थ

    जो अहिंसादि धर्म से युक्त मनुष्य अतिकालपर्य्यन्त जीवनेवाले धार्मिक अतिथियों की सेवा करते हैं, वे भी दीर्घायु और लक्ष्मीवान् होकर आनन्दित होते हैं ॥३॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    प्रातः स्मरणीय प्रभु की उपासना । उत्तम विद्वान् अधिनायक वृद्ध का आदर सत्कार ।

    भावार्थ

    भा०-हे ( अश्वदावन् ) व्यापक विज्ञान आदि गुणों के दाता तीव्र अश्व, अश्व सैन्य व्यापक राष्ट्र के देने वाले राजन् ! प्रभो ! ( येषां ) जिन वीर पुरुषों का ( रथः ) रथ और देह ( अरिष्टः ) अपीड़ित, सुखपूर्वक (वि ईयते) विविध मार्गों में गति करता है, ( तेषाम् ) उन ( वः ) आप ( मघोनाम् ) ऐश्वर्यवान् पुरुषों के बीच में (तम् ) उस ( दीर्घायु - शोचिषम् ) दीर्घायु से देदीप्यमान, वृद्ध तेजस्वी पुरुष को मैं प्रजाजन ( गिरा हुवे ) उत्तम वाणी से सत्कार करूं ।

    टिप्पणी

    missing

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर

    द्वितो मृक्तवाहा आत्रेय ऋषिः ॥ अग्निर्देवता ॥ छन्दः — १, ४ विराडनुष्टुप् । २ निचृदनुष्टुप् । ३ भुरिगुष्णिक् । ५ भुरिग-बृहती ॥ पञ्चर्चं सूक्तम् ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    'दीर्घ-पवित्र- दीप्त' जीवन

    पदार्थ

    [१] हे प्रभो ! (मघोनाम्) = [मघ: मख] यज्ञशील पुरुषों के (दीर्घायुशोचिषम्) = दीर्घ जीवन को पवित्र व दीप्त करनेवाले (तं वः) = ['युष्मान्'- बहुवचनं आदरार्थं त्वाम्] =उन आपको गिरा इन स्तुतिवाणियों के द्वारा हुवे पुकारता हूँ। हे प्रभो! आपकी आराधना करके मैं भी उन यज्ञशील पुरुषों में होने का प्रयत्न करता हूँ, जिनके कि जीवन को आप 'दीर्घ- पवित्र व दीप्त' बनाते हैं । [२] हे (अश्वदावन्) = इन्द्रियाश्वों को देने व उनका शोधन करनेवाले प्रभो ! [दा-दाने, दैप् शोधने] मैं उन यज्ञशील पुरुषों में होने का प्रयत्न करता हूँ (येषाम्) = जिनका (अरिष्ट: रथः) = न हिंसित होनेवाला शरीर-रथ रोगों से न आक्रान्त होनेवाला यह शरीर, (वि ईयते) = विशिष्ट रूप से मार्ग पर गतिवाला होता है। इनमें गिना जाने पर मेरा भी शरीर दीर्घ, पवित्र व दीप्त बनेगा ही।

    भावार्थ

    भावार्थ- प्रभु यज्ञशील पुरुषों के जीवन को दीर्घ, पवित्र व दीप्त बनाते हैं ।

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    जी अहिंसक माणसे दीर्घजीवी धार्मिक अतिथींची सेवा करतात. तीही दीर्घायू व श्रीमंत बनून आनंदित होतात ॥ ३ ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (2)

    Meaning

    0 dedicated celebrants, for you with holy words of prayer I invoke Agni, harbinger of light and power, good health and long age, that presiding power of yajna, that welcome visitor. O lord giver of speed, power and progress, Agni, I pray for them whose chariot, blest with light, power and prosperity as they are, rolls on unchallenged.

    इस भाष्य को एडिट करें

    Subject [विषय - स्वामी दयानन्द]

    The behavior towards a guest is outlined.

    Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द]

    O persons! I call upon the guests and extremely wealthy persons, because your chariot or transport distinctly never moves for a sinful killing. O owners of cattle wealth and treasures of scientific knowledge and virtues! I invite you personally to visit our home for the sake of your welfare, because your speech purifies to all on a perpetual basis.

    Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द]

    N/A

    Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द]

    The people who provide with warmth service in honor to long lived guests and who are crowned with Dharma (righteousness) like non-violence etc.

    Foot Notes

    (दीर्घायुशोचिषम् ) दीर्घमायुः शौचिः पवित्रकरं यस्य तम् । = Those who lead long life in a pious and purifying manner. (गिरा) वाण्या । = With speech. (हुवे ) आह्वये । = Call upon. (मघोनाम् ) बहुधनयुक्तानाम् । = Of those who are blissed with plenty of wealth. (येषाम् ) अतिथीनाम् । = That is, of the guests. (रथः ) यानम् । = Chariot, transport. (अश्वदावन्) योऽश्वान्व्याप्ति करान् विज्ञानादि गुणान्ददाति तत्सम्बुद्धौ । = O owner of cattle wealth & blessed with scientific knowledge & virtues.

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top