साइडबार
ऋग्वेद - मण्डल 5/ सूक्त 20/ मन्त्र 2
ऋषिः - प्रयस्वन्तः आत्रेयः
देवता - अग्निः
छन्दः - निचृदनुष्टुप्
स्वरः - गान्धारः
ये अ॑ग्ने॒ नेरय॑न्ति ते वृ॒द्धा उ॒ग्रस्य॒ शव॑सः। अप॒ द्वेषो॒ अप॒ ह्वरो॒ऽन्यव्र॑तस्य सश्चिरे ॥२॥
स्वर सहित पद पाठये । अ॒ग्ने॒ । न । ई॒रय॑न्ति । ते । वृ॒द्धाः । उ॒ग्रस्य॑ । शव॑सः । अप॑ । द्वेषः॑ । अप॑ । ह्वरः॑ । अ॒न्यऽव्र॑तस्य । स॒श्चि॒रे॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
ये अग्ने नेरयन्ति ते वृद्धा उग्रस्य शवसः। अप द्वेषो अप ह्वरोऽन्यव्रतस्य सश्चिरे ॥२॥
स्वर रहित पद पाठये। अग्ने। न। ईरयन्ति। ते। वृद्धाः। उग्रस्य। शवसः। अप। द्वेषः। अप। ह्वरः। अन्यऽव्रतस्य। सश्चिरे ॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 5; सूक्त » 20; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 1; वर्ग » 12; मन्त्र » 2
Acknowledgment
अष्टक » 4; अध्याय » 1; वर्ग » 12; मन्त्र » 2
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह ॥
अन्वयः
हे अग्ने ! ये वृद्धा ते उग्रस्य शवसः सश्चिरे द्वेषोऽप सश्चिरेऽन्यव्रतस्य ह्वरोऽप सश्चिरे ते दुःखं नेरयन्ति ॥२॥
पदार्थः
(ये) (अग्ने) विद्वन् (न) निषेधे (ईरयन्ति) (ते) तव (वृद्धाः) विद्यावयोभ्यां स्थविराः (उग्रस्य) उत्कृष्टस्य (शवसः) बलस्य (अप) (द्वेषः) ये द्विषन्ति ते (अप) (ह्वरः) कुटिलाचरणाः (अन्यव्रतस्य) धर्म्मविरुद्धाचरणस्य (सश्चिरे) ॥२॥
भावार्थः
त एव वृद्धा ये सत्यं वदन्ति सर्वानुपकृत्य स्वात्मवत्सुखयन्ति कदाचिद्धर्म्मविरुद्धं नाचरन्ति ॥२॥
हिन्दी (3)
विषय
फिर उसी विषय को कहते हैं ॥
पदार्थ
हे (अग्ने) विद्वन् ! (ये) जो (वृद्धाः) विद्या और अवस्था से वृद्ध जन (ते) आपके (उग्रस्य) उत्तम (शवसः) बल के सम्बन्ध में (सश्चिरे) गमन करनेवाले हैं और (द्वेषः) द्वेष करनेवाले (अप) दूर जाते हैं (अन्यव्रतस्य) धर्म से विरुद्ध आचरणवाले के सम्बन्ध में (ह्वरः) कुटिल आचरणवाले (अप) अलग जाते हैं, वे दुःख की (न) नहीं (ईरयन्ति) प्रेरणा करते हैं ॥२॥
भावार्थ
वे ही वृद्ध हैं, जो सत्य बोलते और सब का उपकार करके अपने सदृश सुख देते और कभी धर्म्म से विरुद्ध आचरण नहीं करते हैं ॥२॥
विषय
विद्वान् का उपदेश करने का कर्त्तव्य । उसका आदर सत्कार करने का उपदेश ।
भावार्थ
भा०-हे (अग्ने) विद्वन् ! हे नायक ! ( ये ) जो ( वृद्धाः ) धन,मान, ज्ञान आदि से सम्पन्न वा आयु, ज्ञान और बल आदि से वृद्ध सम्पन्न होकर भी (ते) तेरे ( उग्रस्य शवसः ) शत्रुभयकारी, उग्र बल को देख कर भी ( न ई ईरयन्ति ) नहीं कांपते, विचलित नहीं होते (ते) वे ( अन्य-व्रतस्य ) शत्रुवत् द्वेष तुल्य काम करने वाले (द्वेषः) द्वेष और (ह्वरः ) कौटिल्य को ( अप सश्चिरे ) दूर करते हैं ।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
प्रयस्वन्त अत्रय ऋषयः ॥ अग्निर्देवता ॥ छन्द: - १, ३ विराड्नुष्टुप । २ निचृदनुष्टुप । ४ पंक्तिः ॥ चतुर्ऋचं सूक्तम् ॥
विषय
द्वेष व कुटिलता से दूर
पदार्थ
[१] हे (अग्ने) = अग्रणी प्रभो ! (ये) = जो भी व्यक्ति (न ईरयन्ति) = [ईर् go away ] धर्म के मार्ग से, गतमन्त्र में वर्णित 'श्रवाय व देवत्रा युज् रयि की प्राप्ति के मार्ग से' विचलित नहीं होते, (ते) = वे (उग्रस्य शवसः) = शत्रु विनाशक बल के दृष्टिकोण से (वृद्धा:) = बढ़े हुए होते हैं। धर्ममार्ग पर दृढ़ता से चलनेवालों का बल बढ़ता ही है। [२] ये धर्ममार्ग पर चलनेवाले व्यक्ति (अन्यव्रतस्य) = वेदोपदिष्ट व्रतों से अन्य व्रतवाले, अवैदिक व्रतवाले, पुरुष के (द्वेष: अप सश्चिरे) = द्वेष को अपने से दूर करते हैं, अप (ह्वरः) = कुटिलता व हिंसा को अपने से दूर करते हैं।
भावार्थ
भावार्थ– हे प्रभो ! हम धर्ममार्ग पर चलते हुए अपने बल को बढ़ाएँ तथा द्वेष तथा कुटिलता हों।
मराठी (1)
भावार्थ
जे सत्य बोलतात व सर्वांवर उपकार करून स्वतःप्रमाणे इतरांना सुख देतात. कधी धर्माविरुद्ध आचरण करीत नाहीत तेच वृद्ध असतात. ॥ २ ॥
इंग्लिश (2)
Meaning
Agni, these senior dedicated devotees of yours, who take to the strength of your power and passion for truth, do not waver in their faith, they keep away from malice, crookedness, double dealing and tortuous behaviour.
Subject [विषय - स्वामी दयानन्द]
The same subject of enlightened persons is continued.
Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द]
O learned person ! let the old (experienced) in knowledge and age act aimed at your sublime (superior) strength, and perish those who have malice towards you. Those who do not act on the path of an un-righteous person behaving crookedly, do not suffer or falter.
Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द]
N/A
Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द]
Those persons only should be respected as old who always speak the truth, who make all happy by doing good to them and who never act against the injunction of Dharma.
Foot Notes
(शवस:) बलस्य । शव इति बलनाम (NG 2 10)। = Of strength. (ह्वरः ) कुटिलाचरणा: ह्न -कौटिल्ये (भ्वा० ) ! = Of crooked conduct.
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal