साइडबार
ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 51/ मन्त्र 2
आ॒दि॒त्यासो॒ अदि॑तिर्मादयन्तां मि॒त्रो अ॑र्य॒मा वरु॑णो॒ रजि॑ष्ठाः। अ॒स्माकं॑ सन्तु॒ भुव॑नस्य गो॒पाः पिब॑न्तु॒ सोम॒मव॑से नो अ॒द्य ॥२॥
स्वर सहित पद पाठआ॒दि॒त्यासः॑ । अदि॑तिः । मा॒द॒य॒न्ता॒म् । मि॒त्रः । अ॒र्य॒मा । वरु॑णः । रजि॑ष्ठाः । अ॒स्माक॑म् । स॒न्तु॒ । भुव॑नस्य । गो॒पाः । पिब॑न्तु । सोम॑म् । अव॑से । नः॒ । अ॒द्य ॥
स्वर रहित मन्त्र
आदित्यासो अदितिर्मादयन्तां मित्रो अर्यमा वरुणो रजिष्ठाः। अस्माकं सन्तु भुवनस्य गोपाः पिबन्तु सोममवसे नो अद्य ॥२॥
स्वर रहित पद पाठआदित्यासः। अदितिः। मादयन्ताम्। मित्रः। अर्यमा। वरुणः। रजिष्ठाः। अस्माकम्। सन्तु। भुवनस्य। गोपाः। पिबन्तु। सोमम्। अवसे। नः। अद्य ॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 51; मन्त्र » 2
अष्टक » 5; अध्याय » 4; वर्ग » 18; मन्त्र » 2
Acknowledgment
अष्टक » 5; अध्याय » 4; वर्ग » 18; मन्त्र » 2
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
विषयः
पुनर्विद्वांसः किं कुर्युरित्याह ॥
अन्वयः
हे मनुष्याः ! यथा रजिष्ठा अदितिर्मित्रोऽर्यमा वरुणोऽस्माकं भुवनस्य गोपाः सन्ति नोऽवसे मादयन्तामद्य सोमं संपिबन्तु तथा ते आदित्यासोऽस्माकं भुवनस्य गोपास्सन्तु ॥२॥
पदार्थः
(आदित्यासः) पूर्णा विद्वांसः संवत्सरस्य मासा वा (अदितिः) अखण्डिता नीतिः (मादयन्ताम्) आनन्दयन्ताम् (मित्रः) सखा (अर्यमा) व्यवस्थापकः (वरुणः) श्रेष्ठः (रजिष्ठाः) अतिशयेन रजितारः (अस्माकम्) (सन्तु) (भुवनस्य) जलादेर्लोकसमूहस्य। भुवनमित्युदकनाम। (निघं०१.१२)। (गोपाः) रक्षकाः (पिबन्तु) (सोमम्) महौषधिरसम् (अवसे) रक्षणाद्याय (नः) अस्माकम् (अद्य) इदानीम् ॥२॥
भावार्थः
अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। हे विद्वांसो ! यूयमादित्यवत् विद्याप्रकाशेन वैद्यवदौषधसेवनेन नीरोगा भूत्वाऽस्माकमप्यारोग्यं कुर्वन्तु ॥२॥
हिन्दी (3)
विषय
फिर विद्वान् जन क्या करें, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
पदार्थ
हे मनुष्यो ! जैसे (रजिष्ठाः) अतीव प्रीति करते हुए (अदितिः) अखण्डित नीति (मित्रः) मित्र (अर्यमा) व्यवस्था देनेवाला (वरुणः) श्रेष्ठ (अस्माकम्) हमारे (भुवनस्य) जल आदि लोकसमूह की (गोपाः) रक्षा करनेवाले हैं (नः) हमारी (अवसे) रक्षा आदि के लिये (मादयन्ताम्) आनन्द देते हैं (अद्य) आज (सोमम्) बड़ी-बड़ी ओषधियों के रस को (पिबन्तु) पीवें, वैसे वे (आदित्यासः) पूर्ण विद्वान् वा संवत्सर के महीने हमारे जलादि वा लोक-समूह की रक्षा करनेवाले (सन्तु) हों ॥२॥
भावार्थ
इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है । हे विद्वानो ! तुम आदित्य के समान विद्या प्रकाश से, वैद्य के समान ओषधियों के सेवने से नीरोग होकर हमारा भी आरोग्य करो ॥२॥
विषय
अदिति ईश्वर के उपासकों के ज्ञान का सत्संग उनके कर्त्तव्य ।
भावार्थ
( आदित्यासः ) पूर्ण ब्रह्मचारी विद्वान्, 'आदिति' प्रभु परमेश्वर के उपासक स्वयं (अदितिः) यह भूमि या, माता पितादि, (मित्र ) स्नेही जन, ( अर्यमा ) न्यायकारी दुष्टों का नियन्ता ( वरुणः ) श्रेष्ठ जन, ( रजिष्ठ: ) अति धर्मात्मा, वे सब ( अस्माकं ) हमारे ( भुवनस्य ) समस्त लोग ( गोपाः ) रक्षक ( सन्तु ) हों। वे ( नः अवसे ) हमारी रक्षा के लिये ( अद्य ) आज ( सोमम् पिबन्तु ) ओषधि रस के समान अपने को सदा स्वस्थ रखने के लिये अल्प मात्रा में ही सदा ऐश्वर्य का भोग करें।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
वसिष्ठ ऋषिः ॥ आदित्या देवताः ॥ छन्दः – १, २ त्रिष्टुप् । ३ चित्रिष्टुप् ॥ तृचं सूक्तम् ।
विषय
आदित्य ब्रह्मचारी
पदार्थ
पदार्थ - (आदित्यास:) = पूर्ण ब्रह्मचारी विद्वान्, 'अदिति' प्रभु परमेश्वर के उपासक स्वयं (अदितिः) = यह भूमि या माता, पितादि, (मित्रः) = स्नेही जन, (अर्यमा) = दुष्टों का नियन्ता (वरुणः) = श्रेष्ठ जन, (रजिष्ठाः) = अति धर्मात्मा, वे सब (अस्माकं) = हमारे (भुवनस्य) = लोक के (गोपा:) = रक्षक (सन्तु) = हों। वे (नः अवसे) = हमारी रक्षा के लिये (अद्य) = आज (सोमम् पिबन्तु) = ओषधि रस के समान ऐश्वर्य का भोग करें।
भावार्थ
भावार्थ- पूर्ण ब्रह्मचर्य का पालन करनेवाले आदित्य ब्रह्मचारी परमेश्वर के उपासक विद्वान् जन माता-पिता के समान लोगों को उपदेश देकर सन्मार्ग में प्रवृत्त करें। इनके उपदेशों से लोग धर्मात्मा, न्यायकारी, ईश्वर उपासक बनकर श्रेष्ठ ऐश्वर्य का उपभोग करें।
मराठी (1)
भावार्थ
या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. हे विद्वानांनो, तुम्ही सूर्याप्रमाणे विद्या प्रकाशाने, वैद्याप्रमाणे औषधी सेवनाने निरोगी बनून आमचेही आरोग्य चांगले करा. ॥ २ ॥
इंग्लिश (1)
Meaning
We pray, may the Adityas, brilliant sages and the seasonal phases of the sun, Aditi, mother nature and the ethics and policy of universal values, Mitra, the sun and the friendly ruler, Aryama, leader and pioneer, Varuna, chief of law and justice, all straight powers of rectitude, rejoice, be protectors of our social system and give us a life of joy. May they too join us today and share the taste of life’s ecstasy and excellence for further progress.
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal