Sidebar
अथर्ववेद - काण्ड 6/ सूक्त 112/ मन्त्र 3
येभिः॒ पाशैः॒ परि॑वित्तो॒ विब॒द्धोऽङ्गेअ॑ङ्ग॒ आर्पि॑त॒ उत्सि॑तश्च। वि ते मु॑च्यन्तं वि॒मुचो॒ हि सन्ति॑ भ्रूण॒घ्नि पू॑षन्दुरि॒तानि॑ मृक्ष्व ॥
स्वर सहित पद पाठयेभि॑: । पाशै॑: । परि॑ऽवित्त: । विऽब॑ध्द: । अङ्गे॑ऽअङ्गे । आर्पि॑त: । उत्सि॑त: । च॒ । वि । ते । मु॒च्य॒ता॒म्। वि॒ऽमुच॑: । हि । सन्ति॑ । भ्रू॒ण॒ऽघ्नि । पू॒ष॒न् । दु॒:ऽइ॒तानि॑ । मृ॒क्ष्व॒ ॥११२.३॥
स्वर रहित मन्त्र
येभिः पाशैः परिवित्तो विबद्धोऽङ्गेअङ्ग आर्पित उत्सितश्च। वि ते मुच्यन्तं विमुचो हि सन्ति भ्रूणघ्नि पूषन्दुरितानि मृक्ष्व ॥
स्वर रहित पद पाठयेभि: । पाशै: । परिऽवित्त: । विऽबध्द: । अङ्गेऽअङ्गे । आर्पित: । उत्सित: । च । वि । ते । मुच्यताम्। विऽमुच: । हि । सन्ति । भ्रूणऽघ्नि । पूषन् । दु:ऽइतानि । मृक्ष्व ॥११२.३॥
अथर्ववेद - काण्ड » 6; सूक्त » 112; मन्त्र » 3
भाषार्थ -
(परिवित्तः) परिवेदना वाला (येभिः पाशै ) जिन पाशों द्वारा (विबद्धः) विशेषतया बन्धा हुआ था, और (अङ्गे अङ्गे) प्रत्येक अङ्ग में (आर्पितः) आर्ति अर्थात् कष्ट को प्राप्त हुआ-हुआ था, (उत्सितश्च) तथा बन्धा हुआ था, (ते) हे बन्धे हुए ! तेरे बन्धन (विमुच्यन्ताम्) विमुक्त हो जाय, (विमुचः हि सन्ति) क्योंकि तुझे विमुक्त करने वाले [राजनियम] हैं। (पूषन्) हे प्रजापोषक प्रधानमन्त्रिम्! (भ्रूणघ्नि) भ्रूण की हत्या करने वाली स्त्री में (दुरितानि) दुष्फल रूपी दण्डों को (मृक्ष्व) धोकर तू डाल दे।
टिप्पणी -
[परिवेदना= अतिवेदना, अतिकष्ट। भ्रूणघ्नि= भ्रूणहनि (सायण)। सूक्त में ज्येष्ठ की हत्या के प्रकरण में भ्रूण हत्या करने वाली स्त्री का भी कथन किया है, यह दर्शाने के लिये कि राजनियमों द्वारा भ्रूणहत्यारी दण्डनीया है। भ्रूण= भ्रू+ ऊन=भरण-पोषण में जो अभी न्यून है ऐसा गर्भस्थ शिशु। छोटा भाई बन्धा हुआ था सम्भावनीय बंधक के रूप में। उसे निरपराधी जान कर विमुक्त कर दिया है।