Loading...
अथर्ववेद > काण्ड 6 > सूक्त 137

काण्ड के आधार पर मन्त्र चुनें

  • अथर्ववेद का मुख्य पृष्ठ
  • अथर्ववेद - काण्ड 6/ सूक्त 137/ मन्त्र 3
    सूक्त - वीतहव्य देवता - नितत्नीवनस्पतिः छन्दः - अनुष्टुप् सूक्तम् - केशवर्धन सूक्त

    दृंह॒ मूल॒माग्रं॑ यच्छ॒ वि मध्यं॑ यामयौषधे। केशा॑ न॒डा इ॑व वर्धन्तां शी॒र्ष्णस्ते॑ असि॒ताः परि॑ ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    दृंह॑ । मूल॑म् । आ । अग्र॑म् । य॒च्छ॒ । वि । मध्य॑म् । य॒म॒य॒ । ओ॒ष॒धे॒ । केशा॑: । न॒डा:ऽइ॑व । व॒र्ध॒न्ता॒म् । शी॒र्ष्ण: । ते॒ । अ॒सि॒ता: । परि॑ ॥१३७.३॥


    स्वर रहित मन्त्र

    दृंह मूलमाग्रं यच्छ वि मध्यं यामयौषधे। केशा नडा इव वर्धन्तां शीर्ष्णस्ते असिताः परि ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    दृंह । मूलम् । आ । अग्रम् । यच्छ । वि । मध्यम् । यमय । ओषधे । केशा: । नडा:ऽइव । वर्धन्ताम् । शीर्ष्ण: । ते । असिता: । परि ॥१३७.३॥

    अथर्ववेद - काण्ड » 6; सूक्त » 137; मन्त्र » 3

    पदार्थ -

    १. हे केशाभिवृद्धिकाम पुरुष! तेरे बाल जो पहले (अभीशुना) = अंगुलियों में (मेयाः आसन्) = चार अंगल-इसप्रकार मापने योग्य थे। अब (व्यामेन) = प्रसारित हस्तद्वय परिमाण से (अनुमेयाः) = परिच्छेद्य [मापने योग्य] हो गये हैं। है (ओषधे) = ओषधे! तू (मूलं दृह) = केशों के मूल को दृढ़ कर, (अग्नम् आयच्छ) = इन केशों के अग्रभाग को आयामयुक्त कर तथा (मध्यं वियामय) = [यमय] मध्यभाग को विशेषरूप से स्थिर कर। २. हे पुरुष! (ते) = तेरे (शीर्ण: परि) = सिंर के चारों ओर (असितः केशा:) = ये काले-काले बाल (नडाः इव वर्धन्ताम्) = तृणविशेषों की भाँति खूब बढ़ जाएँ।

    भावार्थ -

    केशवर्धनी के प्रयोग से अंगुलियों से मापने योग्य बाल हाथों से मापने योग्य हो जाते हैं। उनका मूल, अग्न व मध्य-सब दृढ़ व आयत हो जाता है। ये काले-काले बाल नड़ों [तृणों] की भाँति बढ़ जाते हैं।

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top