ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 32/ मन्त्र 8
ऋषिः - कवष ऐलूषः
देवता - विश्वेदेवा:
छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
अ॒द्येदु॒ प्राणी॒दम॑मन्नि॒माहापी॑वृतो अधयन्मा॒तुरूध॑: । एमे॑नमाप जरि॒मा युवा॑न॒महे॑ळ॒न्वसु॑: सु॒मना॑ बभूव ॥
स्वर सहित पद पाठअ॒द्य । इत् । ऊँ॒ इति॑ । प्र । आ॒णी॒त् । अम॑मन् । इ॒मा । अहा॑ । अपि॑ऽवृतः । अ॒ध॒य॒त् । मा॒तुः । ऊधः॑ । आ । ई॒म् । ए॒न॒म् । आ॒प॒ । ज॒रि॒मा । युवा॑नम् । अहे॑ळन् । वसुः॑ । सु॒ऽमनाः॑ । ब॒भू॒व॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
अद्येदु प्राणीदममन्निमाहापीवृतो अधयन्मातुरूध: । एमेनमाप जरिमा युवानमहेळन्वसु: सुमना बभूव ॥
स्वर रहित पद पाठअद्य । इत् । ऊँ इति । प्र । आणीत् । अममन् । इमा । अहा । अपिऽवृतः । अधयत् । मातुः । ऊधः । आ । ईम् । एनम् । आप । जरिमा । युवानम् । अहेळन् । वसुः । सुऽमनाः । बभूव ॥ १०.३२.८
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 32; मन्त्र » 8
अष्टक » 7; अध्याय » 7; वर्ग » 30; मन्त्र » 3
अष्टक » 7; अध्याय » 7; वर्ग » 30; मन्त्र » 3
विषय - जीवरूप अग्नि की गति।
भावार्थ -
देखो इस जीवरूप अग्नि की गति। वह (अद्य इत् उ प्राणीत्) आज ही प्रथम दिन प्राण लेने लगता है (इमा अममन्) इन नाना संकल्पों को सोचता, नाना पदार्थों को जानने, चीन्हने भी लगता है। (अपि-वृतः) देह में आवृत रहकर वह (मातुः ऊधः अधयत्) माता का स्तन्य पान भी ठीक उसी प्रकार से करता है जैसे तेजों से आवृत अग्नि वा सूर्य माता पृथिवी का जलपान करता है। (ईम् एनम् युवानं) अनन्तर इस युवा को जिस प्रकार बुढ़ापा आता है उसी प्रकार (युवानम्) माता से पृथक होते हुए नव उत्पन्न इस बालक को भी (जरिमा) वाणी (आप) प्राप्त होती है। वह (अहेडन्) अनाहत होकर, वा गुरुओं का अनादर न करता हुआ, (वसुः) गुरु के अधीन वास करता हुआ, ब्रह्मचारी होकर (सुमनाः बभूव) उत्तम ज्ञान से सम्पन्न होजाता है।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - कवष ऐलूष ऋषिः। विश्वेदेवा देवताः। छन्दः- १, २ विराड्जगती। ३ निचृज्जगती ४ पादनिचृज्जगती। ५ आर्ची भुरिग् जगती। ६ त्रिष्टुप्। ७ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप्। ८, निचृत् त्रिष्टुप्॥ नवर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें