ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 55/ मन्त्र 8
ऋषिः - वृहदुक्थो वामदेव्यः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
यु॒जा कर्मा॑णि ज॒नय॑न्वि॒श्वौजा॑ अशस्ति॒हा वि॒श्वम॑नास्तुरा॒षाट् । पी॒त्वी सोम॑स्य दि॒व आ वृ॑धा॒नः शूरो॒ निर्यु॒धाध॑म॒द्दस्यू॑न् ॥
स्वर सहित पद पाठयु॒जा । कर्मा॑णि । ज॒नय॑न् । वि॒श्वाऽओ॑जाः । अ॒श॒स्ति॒ऽहा । वि॒श्वऽम॑नाः । तु॒रा॒षाट् । पी॒त्वी । सोम॑स्य । दि॒वः । आ । वृ॒धा॒नः । शूरः॑ । निः । यु॒धा । अ॒ध॒म॒त् । दस्यू॑न् ॥
स्वर रहित मन्त्र
युजा कर्माणि जनयन्विश्वौजा अशस्तिहा विश्वमनास्तुराषाट् । पीत्वी सोमस्य दिव आ वृधानः शूरो निर्युधाधमद्दस्यून् ॥
स्वर रहित पद पाठयुजा । कर्माणि । जनयन् । विश्वाऽओजाः । अशस्तिऽहा । विश्वऽमनाः । तुराषाट् । पीत्वी । सोमस्य । दिवः । आ । वृधानः । शूरः । निः । युधा । अधमत् । दस्यून् ॥ १०.५५.८
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 55; मन्त्र » 8
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 17; मन्त्र » 3
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 17; मन्त्र » 3
विषय - शिल्पी के तुल्य प्रभु परमेश्वर का जगत्सर्जन कार्य।
भावार्थ -
(विश्व-ओजाः) समस्त प्रकार के बल पराक्रमों को करने वाला, प्रभु (युजा) संयोग, वा सहकारी कारण, उपादान, रूप प्रकृति के द्वारा (कर्माणि जनयन्) नाना कर्मों को करता हुआ (अशस्ति-हा) न कहने योग्य, अव्यक्त दशा का नाश करता हुआ, (विश्व-मनाः) सब ज्ञानों का स्वामी, सर्वज्ञ, (तुरा-षाट्) वेग से सब से अधिक, सर्वशक्तिमान् प्रभु (सोमस्य पीत्वी) बल वीर्य रूप जगद्-उत्पादक रूप सामर्थ्य का पालन या धारण करके, (आवृधानः) बढ़ता हुआ वा शिल्पी के समान (दिवः आवृधानः) तेजोमय सूर्य आदि लोकों को बनाता हुआ (युधा) प्रहार से (शूरः) शूरवत्, (दस्यून्) नाशकारणों को (निर् अधमत्) दूर कर देता है। इति सप्तदशो वर्गः॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - बृहदुक्थो वामदेव्यः। इन्द्रो देवता॥ छन्दः— १, ८ निचृत् त्रिष्टुप्। २, ५ पादनिचृत् त्रिष्टुप्। ३, ४, ६ त्रिष्टुप्। ७ विराट् त्रिष्टुप्॥ अष्टर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें