ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 56/ मन्त्र 7
ऋषिः - वृहदुक्थो वामदेव्यः
देवता - विश्वेदेवा:
छन्दः - स्वराडार्चीत्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
ना॒वा न क्षोद॑: प्र॒दिश॑: पृथि॒व्याः स्व॒स्तिभि॒रति॑ दु॒र्गाणि॒ विश्वा॑ । स्वां प्र॒जां बृ॒हदु॑क्थो महि॒त्वाव॑रेष्वदधा॒दा परे॑षु ॥
स्वर सहित पद पाठना॒वा । न । क्षोदः॑ । प्र॒ऽदिशः॑ । पृ॒थि॒व्याः । स्व॒स्तिऽभिः॑ । अति॑ । दुः॒ऽगानि॑ । विश्वा॑ । स्वाम् । प्र॒ऽजाम् । बृ॒हत्ऽउ॑क्थः । म॒हि॒ऽत्वा । अव॑रेषु । अ॒द॒धा॒त् । आ । परे॑षु ॥
स्वर रहित मन्त्र
नावा न क्षोद: प्रदिश: पृथिव्याः स्वस्तिभिरति दुर्गाणि विश्वा । स्वां प्रजां बृहदुक्थो महित्वावरेष्वदधादा परेषु ॥
स्वर रहित पद पाठनावा । न । क्षोदः । प्रऽदिशः । पृथिव्याः । स्वस्तिऽभिः । अति । दुःऽगानि । विश्वा । स्वाम् । प्रऽजाम् । बृहत्ऽउक्थः । महिऽत्वा । अवरेषु । अदधात् । आ । परेषु ॥ १०.५६.७
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 56; मन्त्र » 7
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 18; मन्त्र » 7
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 18; मन्त्र » 7
विषय - नाव और समुद्र के दृष्टान्त से इस लोक का तरण, प्रजास्थापन का उपदेश।
भावार्थ -
(नावा क्षोदः न) नाव से जिस प्रकार जल को तरा जाता है, उसी प्रकार (स्वस्तिभिः) उत्तम कल्याणकारक उपायों से (पृथिव्याः) पृथिवी, भूमि या इस लोक की (प्र-दिशः) समस्त दिशाओं को (विश्वा दुर्गाणि अति) और समस्त दुखदायी कष्टों को पार करके (बृहद्-उक्थः) बड़े भारी ज्ञान को जानने वाला विद्वान् (महित्वा) अपने महान् सामर्थ्य से (परेषु अवरेषु) आगे आने वालों और उत्तम जनों में, पास और दूर के लोकों में भी (स्वां प्रजाम् आ अदधात्) अपनी प्रजा को उत्पन्न करे। इत्यष्टादशो वर्गः॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - बृहदुक्थो वामदेव्यः। विश्वेदेवा देवताः॥ छन्द:–१, ३ निचृत् त्रिष्टुप्। २ विराट् त्रिष्टुप्। ७ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप्। ४ पादनिचृज्जगती। ५ विराड् जगती। ६ आर्ची भुरिंग् जगती॥ सप्तर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें