ऋग्वेद - मण्डल 5/ सूक्त 32/ मन्त्र 12
ए॒वा हि त्वामृ॑तु॒था या॒तय॑न्तं म॒घा विप्रे॑भ्यो॒ दद॑तं शृ॒णोमि॑। किं ते॑ ब्र॒ह्माणो॑ गृहते॒ सखा॑यो॒ ये त्वा॒या नि॑द॒धुः काम॑मिन्द्र ॥१२॥
स्वर सहित पद पाठए॒व । हि । त्वाम् । ऋ॒तु॒ऽथा । या॒तय॑न्तम् । म॒घा । विप्रे॑भ्यः॑ । दद॑तम् । शृ॒णोमि॑ । किम् । ते॒ । ब्र॒ह्माणः॑ । गृ॒ह॒ते॒ । सखा॑यः । ये । त्वा॒ऽया । नि॒ऽद॒धुः । काम॑म् । इ॒न्द्र॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
एवा हि त्वामृतुथा यातयन्तं मघा विप्रेभ्यो ददतं शृणोमि। किं ते ब्रह्माणो गृहते सखायो ये त्वाया निदधुः काममिन्द्र ॥१२॥
स्वर रहित पद पाठएव। हि। त्वाम्। ऋतुऽथा। यातयन्तम्। मघा। विप्रेभ्यः। ददतम्। शृणोमि। किम्। ते। ब्रह्माणः। गृहते। सखायः। ये। त्वाऽया। निऽदधुः। कामम्। इन्द्र ॥१२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 5; सूक्त » 32; मन्त्र » 12
अष्टक » 4; अध्याय » 1; वर्ग » 33; मन्त्र » 6
अष्टक » 4; अध्याय » 1; वर्ग » 33; मन्त्र » 6
विषय - दानशील राजा और त्यागी विद्वान् । इति प्रथमोऽध्यायः ।
भावार्थ -
भा०—हे (इन्द्र) ऐश्वर्यवन् राजन् ! ( एव हि ) इस प्रकार ही मैं सदा (ऋतुथा) सत्य ज्ञान के अनुसार वा उचित ऋतुओं के अनुसार ( यातयन्तम् ) सूर्यवत् समस्त प्रजा जनों को यत्न उद्योग करते कराते हुए और ( विप्रेभ्यः ) विद्वान्, बुद्धिमान् पुरुषों को ( मघा ददतं ) नाना धन प्रदान करते हुए ( श्रृणोमि ) श्रवण करूं । हे राजन् ! ( ये ) जो ( त्वाया ) तेरे आश्रय ही अपना ( कामम् ) समस्त अभिलषित ( निदधुः ) रखते हैं, तुझ पर ही भरोसा किये हैं वे वस्तुतः ( ते सखायः ) तेरे मित्र हैं । वे (ब्रह्माणः ) बड़े वेदज्ञ विद्वान् जन ( ते किं गृहते ) तेरा ले भी क्या लेते हैं ! वे तेरे अधीन त्यागवृत्ति से रहकर अन्न वस्त्र पर ही जीवन व्यतीत करते हैं । इसी प्रकार स्त्री भी अपने पति को ( ऋतुथा यातयन्तं ) ऋतु पर सन्तानोत्पत्ति करने वाला, दानशील सुने, उत्तम गृहस्थ के विद्वान् पुरुष हितैषी होते हैं वे गृहस्थों पर आश्रित रह कर अन्न वस्त्रादि लेकर भी कुछ नहीं लेते । इति त्रयस्त्रिंशो वर्गः ॥ इति पञ्चमे मण्डले द्वितीयोऽनुवाकः ॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - गातुरत्रिय ऋषिः ॥ इन्द्रो देवता ॥ छन्द: – १, ७, ९, ११ त्रिष्टुप् । २, ३, ४, १०, १२ निचृत्त्रिष्टुप् । ५, ८ स्वराट् पंक्तिः । भुरिक् पंक्तिः ॥ द्वादशर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें