ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 40/ मन्त्र 3
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - विराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
समि॑द्धे अ॒ग्नौ सु॒त इ॑न्द्र॒ सोम॒ आ त्वा॑ वहन्तु॒ हर॑यो॒ वहि॑ष्ठाः। त्वा॒य॒ता मन॑सा जोहवी॒मीन्द्रा या॑हि सुवि॒ताय॑ म॒हे नः॑ ॥३॥
स्वर सहित पद पाठसम्ऽइ॑द्धे । अ॒ग्नौ । सु॒ते । इ॒न्द्र॒ । सोमे॑ । आ । त्वा॒ । व॒ह॒न्तु॒ । हर॑यः । वहि॑ष्ठाः । त्वा॒ऽय॒ता । मन॑सा । जो॒ह॒वी॒मि॒ । इन्द्र॑ । आ । या॒हि॒ । सु॒वि॒ताय॑ । म॒हे । नः॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
समिद्धे अग्नौ सुत इन्द्र सोम आ त्वा वहन्तु हरयो वहिष्ठाः। त्वायता मनसा जोहवीमीन्द्रा याहि सुविताय महे नः ॥३॥
स्वर रहित पद पाठसम्ऽइद्धे। अग्नौ। सुते। इन्द्र। सोमे। आ। त्वा। वहन्तु। हरयः। वहिष्ठाः। त्वाऽयता। मनसा। जोहवीमि। इन्द्र। आ। याहि। सुविताय। महे। नः ॥३॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 40; मन्त्र » 3
अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 12; मन्त्र » 3
अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 12; मन्त्र » 3
विषय - उसके शिष्यवत् कर्त्तव्य ।
भावार्थ -
हे ( इन्द्र ) ऐश्वर्यवन् ! ( अग्नौ समिद्धे ) अग्नि के खूब प्रदीप्त हो जाने के समान (अग्नौ ) अग्रणी नायक के ( सम-इद्धे ) अति प्रज्वलित, तेजस्वी हो जाने पर ( सोमे सुते ) राष्ट्र ऐश्वर्य के अभिषेक द्वारा प्राप्त हो जाने पर हे ( इन्द्र ) ऐश्वर्यवन् ! राजन् ! ( त्वा ) तुझको ( वहिष्ठा:) अपने ऊपर धारण करने वाले वा राज्य-भार को वहन करने में अत्यन्त कुशल ( हरयः ) विद्वान् मनुष्य उत्तम अश्वों के समान ही ( त्वा वहन्तु ) तुझे सन्मार्ग पर ले जावें । मैं प्रजाजन ( त्वायता मनसा ) तुझे चाहने वाले चित्त से ( जोहवीमि ) निरन्तर पुकारता हूँ । हे ( इन्द्र ) ऐश्वर्य के देने वाले ! तू ( नः महे सुविताय ) हमारे बड़े भारी उत्तम शासन वा ऐश्वर्य भाव की वृद्धि करने के लिये हमें ( आ याहि ) प्राप्त हो ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषि: ।। इन्द्रो देवता ।। छन्दः – १, ३ विराट् त्रिष्टुप् । २ त्रिष्टुप् । ४ भुरिक् पंक्तिः । ५ स्वराट् पंक्तिः । पञ्चर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें