ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 46/ मन्त्र 14
ऋषिः - शंयुर्बार्हस्पत्यः
देवता - इन्द्रः प्रगाथो वा
छन्दः - विराट्पङ्क्ति
स्वरः - पञ्चमः
सिन्धूँ॑रिव प्रव॒ण आ॑शु॒या य॒तो यदि॒ क्लोश॒मनु॒ ष्वणि॑। आ ये वयो॒ न वर्वृ॑त॒त्यामि॑षि गृभी॒ता बा॒ह्वोर्गवि॑ ॥१४॥
स्वर सहित पद पाठसिन्धू॑न्ऽइव । प्र॒व॒णे । आ॒शु॒ऽया । य॒तः । यदि॑ । क्लोश॑म् । अनु॑ । स्वनि॑ । आ । ये । वयः॑ । न । वर्वृ॑त॒ति । आमि॑षि । गृ॒भी॒ताः । बा॒ह्वोः । गवि॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
सिन्धूँरिव प्रवण आशुया यतो यदि क्लोशमनु ष्वणि। आ ये वयो न वर्वृतत्यामिषि गृभीता बाह्वोर्गवि ॥१४॥
स्वर रहित पद पाठसिन्धून्ऽइव। प्रवणे। आशुऽया। यतः। यदि। क्लोशम्। अनु। स्वनि। आ। ये। वयः। न। वर्वृतति। आमिषि। गृभीताः। बाह्वोः। गवि ॥१४॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 46; मन्त्र » 14
अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 29; मन्त्र » 4
अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 29; मन्त्र » 4
विषय - श्येनों के समान वीरों का पलायन ।
भावार्थ -
( प्रवणे सिन्धून् इव ) जिस प्रकार नीचे प्रदेश में नदियां बहती हैं और जिस प्रकार ( स्वनि क्रोशम् अनु वयः न ) खटका होनेपर भय पाकर पक्षिगण वेग से भागते हैं (बाह्वो: गृभीताः गवि आभिषि वयः न ) बाहुओं में संकुचित हुए पक्षीगण मृत गौ के मांस के निमित्त वेग से झपटते हैं उसी प्रकार ( आशुया ) वेग से युक्त ( स्वनि ) नायक की आवाज़ पर ( क्लोशम् अनु ) कोस पर कोस, वा शत्रु या मित्र के आह्वान के साथ २ ( यतः ) जाते हुए ( सिन्धून् ) वेगवान् अश्वारोही वीरों को ( गवि ) भूमि विजय के निमित्त ( बाह्वो: गृभीताः ) रासों को हाथ में पकड़े ( ये ) जो ( आ वर्वृतति ) पुनः आक्रमण करते हैं तू उनकी भी रक्षा कर । इत्येकोनत्रिंशो वर्गः ॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - शंयुर्बार्हस्पत्य ऋषिः ॥ इन्द्रः प्रगाथं वा देवता । छन्दः - १ निचृदनुष्टुप् । ५,७ स्वराडनुष्टुप् । २ स्वराड् बृहती । ३,४ भुरिग् बृहती । ८, ९ विराड् बृहती । ११ निचृद् बृहती । १३ बृहती । ६ ब्राह्मी गायत्री । १० पंक्ति: । १२,१४ विराट् पंक्ति: ।। चतुर्दशर्चं सूक्तम् ॥
इस भाष्य को एडिट करें