Loading...
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 47/ मन्त्र 3
    ऋषिः - गर्गः देवता - सोमः छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप् स्वरः - धैवतः

    अ॒यं मे॑ पी॒त उदि॑यर्ति॒ वाच॑म॒यं म॑नी॒षामु॑श॒तीम॑जीगः। अ॒यं षळु॒र्वीर॑मिमीत॒ धीरो॒ न याभ्यो॒ भुव॑नं॒ कच्च॒नारे ॥३॥

    स्वर सहित पद पाठ

    अ॒यम् । मे॒ । पी॒तः । उत् । इ॒य॒र्ति॒ । वाच॑म् । अ॒यम् । म॒नी॒षाम् । उ॒श॒तीम् । अ॒जी॒ग॒रिति॑ । अ॒यम् । षट् । उ॒र्वीः । अ॒मि॒मी॒त॒ । धीरः॑ । न । याभ्यः॑ । भुव॑नम् । कत् । च॒न । आ॒रे ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    अयं मे पीत उदियर्ति वाचमयं मनीषामुशतीमजीगः। अयं षळुर्वीरमिमीत धीरो न याभ्यो भुवनं कच्चनारे ॥३॥

    स्वर रहित पद पाठ

    अयम्। मे। पीतः। उत्। इयर्ति। वाचम्। अयम्। मनीषाम्। उशतीम्। अजीगरिति। अयम्। षट्। उर्वीः। अमिमीत। धीरः। न। याभ्यः। भुवनम्। कत्। चन। आरे ॥३॥

    ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 47; मन्त्र » 3
    अष्टक » 4; अध्याय » 7; वर्ग » 30; मन्त्र » 3

    भावार्थ -
    ( अयं ) यह ओषधिरस जिस प्रकार ( पीतः वाचम् उत् इयर्ति ) पान किया जाकर उत्तम वाक्-शक्ति को उत्पन्न करता है, और ( अयम् ) जिस प्रकार ओषधिरस (उशतीम् मनीषाम् अजीगः ) कामना करने योग्य, उत्तम प्रजा या बुद्धि को जागृत करता है उसी प्रकार (अयं) यह विद्वज्जन वा सौम्य प्रजाजन ( पीतः ) पालित पोषित होकर ( वाचम् इत् इयर्ति ) वेदमय, ज्ञानवाणी का उपदेश करता है । ( उशतीम् ) उत्तम कमनीय ( मनीषाम् ) बुद्धि, मति को ( अजीगः ) अन्यों को प्राप्त कराता और जगाता है । और जिस प्रकार ओषधि रस के बल से ( धीरः ) बुद्धिमान् ध्यानी पुरुष (याभ्यः आरे कत् चन भुवनं न) जिनसे परे कोई भुवन नहीं उन ( षड् ऊर्वी: अमिमीत ) छहों विशाल चराचर लोक-सृष्टियों, प्रकृति की विकृतियों को भी जान लेता है उसी प्रकार ( अयं ) यह राजा भी ( धीरः ) धैर्यवान् होकर उस विद्वज्जन के द्वारा: ( षट् ऊर्वीः ) उन छः बड़ी, प्रजा संस्थाओं या राजप्रकृतियों को भी ( अमिमीत ) अपने अधीन कर लेता है ( याभ्यः आरे ) जिनसे परे या जिनसे निकट ( कत् चन भुवनं न ) कोई भी लोक नहीं है ।

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - गर्ग ऋषिः । १ – ५ सोमः । ६-१९, २०, २१-३१ इन्द्रः । २० - लिंगोत्का देवताः । २२ – २५ प्रस्तोकस्य सार्ञ्जयस्य दानस्तुतिः । २६–२८ रथ: । २९ – ३१ दुन्दुभिर्देवता ॥ छन्दः–१, ३, ५, २१, २२, २८ निचृत्त्रिष्टुप् । ४, ८, ११ विराट् त्रिष्टुप् । ६, ७, १०, १५, १६, १८, २०, २९, ३० त्रिष्टुप् । २७ स्वराट् त्रिष्टुप् । २, ९, १२, १३, २६, ३१ भुरिक् पंक्तिः । १४, १७ स्वराटू पंकिः । २३ आसुरी पंक्ति: । १९ बृहती । २४, २५ विराड् गायत्री ।। एकत्रिंशदृचं सूक्तम् ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top